Zamek Lenno we Wleniu
Już w X wieku na ternie zamkowego wzgórza istniał obronny gród. Po włączeniu Śląska do państwa pierwszych Piastów stał się siedzibą kasztelanów. Wymieniony został w tzw. bulli wrocławskiej z 1155 roku. Był grodem wyznaczającym południową granicę diecezji wrocławskiej. W tym czasie na jego terenie istniał niewielki kościółek pw. NMP, który znajdował się w miejscu dzisiejszego kościoła św. Jadwigi, położonego na południe od zamku.
W II połowie XII wieku około 1160 roku z inicjatywy księcia Bolesława Wysokiego w najwyższej części wzgórza wzniesiony został romański budynek. Zbudowany go z piaskowcowych starannie obrobionych ciosów na planie czworoboku o wymiarach 10,5x7m. Otoczony został tzw. suchym murem, czyli układanym bez zaprawy łamanym kamieniem. Na początku XIII wieku założenie obronne zostało rozbudowane. Do romańskiego domu została dostawiona niewielka kaplica. Wzniesiona została na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 5,8×5,9m. z prostokątnym prezbiterium od wschodu o głębokości 1,7m zamkniętym półkolistą absydą. W tym czasie częściowej rozbiórce uległ suchy mur. Zastąpiono go murem wzniesionym z łamanego kamienia łączonego zaprawą. W pierwszej kolejności zbudowano go na północnej krawędzi wzgórza oraz części płn.-zach. i wschodniej. W II ćwierci XIII wieku zamek Wleń wzmocniono dwoma wieżami. Na południowej kulminacji wzgórza wzniesiono sześcioboczny bergfried, czyli wieżę ostatecznej obrony. Jej mury miały prawie 3,5 m grubości a obwód około 40m. W narożniku płn.-wsch. zbudowano czworoboczną wieżę mieszkalną, która we wnętrzu miała 6,0×7,5m. Jej zadaniem była także osłona znajdującej się obok bramy prowadzącej na zamek.
Pod koniec XIII wieku zamek Wleń utracił znaczenie nadgranicznej twierdzy i coraz rzadziej był książęcą rezydencją. W XIV wieku zamek był siedzibą burgrabiów stając się z czasem dziedzicznym lennem. W 1377 roku lenno wleńskie nabył Tymon von Colditz komornik cesarza Karola IV starosta wrocławski i Łużyc Górnych. Nowy właściciel przeprowadza dalszą rozbudowę założenia. Wzniesiony zostaje mur w południowej części zamkowego wzgórza po rozbiórce lub zawaleniu się sześciobocznej wieży. Przy wschodnim murze zbudowano długi podpiwniczony budynek o trzech kondygnacjach. Najniższa mieściła pomieszczenia magazynowe, wyższe miały charakter mieszkalny i reprezentacyjny. Drugi mniejszy budynek wzniesiono przy murze zachodnim obok kaplicy. W 1391roku Wleń trafia w ręce rodziny von Redern. Jednemu z przedstawicieli rodu Tristramowi von Reden przypisuje się obronę zamku przed husytami w 1428 roku. W 1465 roku lenno wleńskie nabył Hans von Zedlitz.
W XV wieku ukształtował się późnośredniowieczny wygląd zamku Wleń. W południowej części wzniesiono cylindryczną wieżę ostatniej obrony. Miała 12m średnicy i mury o grubości 3m. Zagęszczeniu uległa zabudowa otaczająca zamkowy dziedziniec. Do budynku przy murze zachodnim dostawiono murowaną kuchnię. Kolejny budynek wzniesiono pomiędzy płn.-wsch. wieżą i przebudowanym romańskim domem. Zapewne wówczas powstały umocnienia zamku średniego powstałego w miejsce północnego podgrodzia. Pod koniec XV wieku powstały murowane fortyfikacje zamku dolnego z półkolistymi bastejami. Wjazd na zamek dolny prowadził od północy przez niewielką bramę. Przejście z zamku średniego na górny wiodło schodami lub stromą rampą przerzuconą nad urwiskiem po płn.-wsch. stronie zamku.
W 1567 roku właścicielem zamku został Sebastian von Zedlitz. Przeprowadził on remont zaniedbanej warowni. W pierwszej kolejności zadbał o zaopatrzenie zamku w wodę, która dotychczas była codziennie dowożona końmi. W tym celu poprowadzono liczący prawie 2 km rurociąg, wykonany z 500 wydrążonych pni do źródła położonego na wzgórzu w sąsiedniej Kleczy. Przebudowie uległy budynki przy zachodnim murze tworząc skrzydło z krużgankami. Dawną kaplicę pozbawiono funkcji sakralnych i zamieniono na magazyn. Wykonano nowe obramienia okienne i portale. Zmieniono zwieńczenie murów obronnych a dachy pokryto gontem. Wjazd otrzymał formę przesklepionej sieni. Przeprowadzono także modernizację zamkowych wnętrz.
W 1605 roku Konrad von Zedlitz otrzymał od cesarza Rudolfa II przywilej, na mocy którego lenno Wleń przekształcono w majątek dziedziczny. Niestety działania zbrojne podczas wojny północnej trwającej w latach1618-1648 przyniosły kres funkcjonowania zamku. W grudniu 1645 roku Szwedzi po ostrzale artyleryjskim zmusili wojska cesarskie do kapitulacji. W niecały rok później obsadzony przez Szwedów zamek obiegały wojska pod dowództwem generała Montecuculi. Po kapitulacji z rozkazu generała warownia została spalona aby ponownie nie wpaść w ręce wroga. Zamek Wleń nie został odbudowany i od tego czasu pozostaje w ruinie.
W 1653 roku ruiny nabył Adam von Kühlhaus. U podnóża zamkowego wzgórza zbudował nową siedzibę wykorzystując materiał budowlany pozyskany z rozbiórki. Już na przełomie XVIII i XIX wieku ruiny zamku Wleń stały się atrakcją turystyczną. Niestety mimo prowadzonych w XX wieku prac zabezpieczających stan ruin stale się pogarszał. Świadczy o tym zawalenie się zachodniego odcinka muru w 2006 roku. Podjęte ostatnio prace miejmy nadzieję pozwolą zachować ten wyjątkowy obiekt dla następnych pokoleń.
Obecnie zamek górny udostępniony jest do zwiedzania. Dzięki pracom archeologów ustalono, że wzniesiony na jego terenie w połowie XII wieku tzw. „dom romański” jest najstarszym budynkiem świeckim na Śląsku. Czyni to zamek Wleń jednym z najwcześniej zbudowanych w całej Polsce. Prócz odsłoniętych reliktów romańskiego domu zobaczyć możemy ruiny dawnej kaplicy oraz pozostałości wieży płn.-wsch. i budynków mieszkalnych. Na szczycie wieży ostatniej obrony znajduje się taras widokowy, z którego podziwiać możemy całe założenie oraz okolicę.
