Zamek w Warszawie
Miasto Warszawa zawdzięcza swe powstanie księciu mazowieckiemu Bolesławowi II który w latach 1294-1313 zjednoczył Mazowsze pod swym panowaniem. Władca ten wyznaczył obszar wsi Warszowy jak początkowo brzmiała jej nazwa i wzniósł obronny gród będący siedzibą jego kasztelana. Osada leżała na ważnym szlaku handlowym wiodącym od Bałtyku przez Ruś nad Morze Czarne. Pierwotny dwór kasztelański była to budowla drewniana. Wzniesiony został na skraju cypla skarpy wiślanej. Od południa bronił go wąwóz potoku Kamionka a od strony miasta wykopana półkoliście fosa i umocnienia ziemne.
Syn Bolesława II książę Trojden rozpoczął przebudowę drewnianego grodu na murowany zamek który stał się główna siedziba książęcą. Równocześnie przystąpiono do otaczania ceglanymi murami miasta. Prace kontynuował kolejny książę mazowiecki Kazimierz. Za czasów jego panowania to jest około połowy wieku XIV ukończono budowę pierwszej murowanej budowli w kasztelańskim grodzie tzw. Wieży Wielkiej zwanej też Grodzką. Usytuowana została na samym skraju rzeki. Miała rzut kwadratu o boku 12 metrów. Posiadała co najmniej cztery kondygnacje a jej wysokość mogła przekraczać 20 metrów. Wsparta była sześcioma mocnymi ceglanymi przyporami. Jak wszystkie wznoszone wówczas tego typu budowle w podziemiach posiadała loch głodowy do którego jedyne wejście wiodło przez otwór w stropie.
Po przeniesieniu w roku 1406 archidiakonatu z Czerska do kolegiaty św. Jana w Warszawie książę Janusz Starszy polecił wznieść w miejsce drewnianego dworu murowany Dom Wielki zwany Curia Maior. Nowa siedziba książęca stanęła wzdłuż wschodniego odcinka murów od południa łącząc się z wieżą Grodzką. Była to trzykondygnacyjna ceglana budowla na planie prostokąta nakryta wysokim siodłowym dachem. Przy północnym końcu budynku znajdowała się zapewne druga cylindryczna wieża. Od strony dziedzińca elewacje Domu Wielkiego ozdobiono ostrołukowymi gotyckimi wnękami. Rozbudowa zamku trwała przez cały wiek XV. Zbudowano drugi mniejszy budynek zwany Curia Minor oraz murowaną szopę sądów ziemskich.
W roku 1526 następuje inkorporacja Mazowsza do Korony. Od tego momentu ranga Warszawy systematycznie wzrasta. Za czasów ostatnich Jagiellonów Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta ma miejsce znaczna rozbudowa zamku. Wzniesiono nowe budynki z których najbardziej okazałym był tzw. Dom Królewski położony wzdłuż skarpy wiślanej na północ od Domu Wielkiego. Znalazły się w nim komnaty mieszkalne króla oraz jego najbardziej zaufanych dworzan. Była to trzykondygnacyjna budowla w stylu renesansowym z wysokim czterospadowym dachem. Przebudowie uległ Dom Wielki który po sejmie z roku 1570 przeznaczony został na stałe miejsce obrad Parlamentu. Na parterze budynku powstał ciąg trzech sal z których środkowa o sklepieniu wspartym na trzech słupach służyła jako Izba Poselska. Na piętrze natomiast urządzono wielką Salę Senatorską. Śmierć króla Zygmunta Augusta w roku 1572 przerwała prace przy rozbudowie zamku. Kolejni władcy Henryk Walezy ani Stefan Batory nie tylko nie kontynuowali przerwanych prac ale nawet nie rezydowali w Warszawie. Na zamku mieszkała siostra Zygmunta Augusta Anna Jagiellonka żona Stefana Batorego. Siedzibą jej dworu był przebudowany specjalnie w tym celu Dom Mały.
W roku 1587 królem Polski zostaje wybrany Zygmunt III Waza. Władca ten przeszedł do historii jako ten który przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy. Czasy jego rządów to okres największych zmian w wyglądzie zamku który staje się główną siedzibą królewską. Do istniejących budynków Dworu Wielkiego i Domu Nowego dobudowano nowe od północy południa i zachodu. Połączone zostały w jedną wielką całość tworząc składający się z pięciu skrzydeł zamknięty wielokąt. Komnaty królewskie znalazły się na pierwszym piętrze skrzydła płn-wsch. Drugie piętro zajmowały pokoje dworzan i służby. Skrzydło to zwrócone było frontem ku Wiśle i wybiegało poza obręb pięcioboku zamkowego wzdłuż skarpy w głąb Starego Miasta. Przeznaczenie skrzydła płd-wsch czyli dawnego Domu Wielkiego nie uległo zmianie nadał mieściło Izbę Poselską i Senatorską i było przeznaczone na potrzeby Parlamentu. Przy jego północnym krańcu wzniesiono wieżę nazwaną Władysławowską.
Z trzech nowych skrzydeł jako pierwsze powstało skrzydło północne. Był to dwupiętrowy budynek pośrodku którego umieszczono dużą bramę prowadzącą na tzw. podwórzec kuchenny. W jego przyziemiu były mieszkania dworzan natomiast na piętrze znajdowała się kaplica zamkowa połączona z apartamentami króla. Mieli tu również swe pokoje synowie królewscy Władysław oraz Jan Kazimierz ( obaj rządzili później Polską ). Jako następne powstało frontowe skrzydło zachodnie. Miało dwa piętra i 90 metrów długości. Znalazły w nim swe siedziby najważniejsze w państwie urzędy. Znajdowała się tu między innymi Kancelaria Koronna urząd marszałkowski oraz urząd podskarbiński. Mieli tu swe mieszkania liczni dygnitarze i ministrowie marszałek wielki, kanclerz, podskarbi oraz urzędnicy dworscy miecznik, cześnik, podstoli oraz wielu innych. W samym środku budynku znajdowała się potężna wieża bramna ozdobiona barokowym hełmem. Na część króla została nazwana Wieżą Zygmuntowską. Oprócz niej na krańcach budynku znajdowały się dwie mniejsze wieżyczki również zwieńczone hełmami. Jako ostatnie zamykające dziedziniec powstało skrzydło południowe. Początkowo miało dwa pietra a na jego osi znajdowała się brama Grodzka. Za czasów Władysław IV zostało nadbudowane o jedno piętro i umieszczono w nim królewski teatr. Władca ten był także inicjatorem budowy pomnika ku czci swego ojca Zygmunta III Wazy. Stanął on na placu zamkowym i znany jest jako kolumna Zygmunta. Prowadzona przez Wazów przebudowa dotyczyła również zamkowych wnętrz które otrzymały bogaty wczesnobarokowy wystrój.
Mimo że zamek królewski pełnił głownie rolę rezydencji nie zapomniano o jego obronie. Od strony Wisły usypano dwa bastiony połączone murem kurtynowym. W tym samym również czasie otoczono nowożytnymi fortyfikacjami ziemnymi miasto. Niestety nie zdołały one powstrzymać Szwedów którzy podczas „potopu” dwukrotnie w roku 1655 i 56 zdobyli Warszawę. Ich pobyt na zamku zakończył się jego zupełną dewastacją tak iż nie nadawał się do zamieszkania. Wycofując się Szwedzi zrabowali wiele dzieł sztuki oraz wyposażenia zamkowych wnętrz. Rozpoczęte przez króla Jana Kazimierza prace przy odbudowie dokończył dopiero jego następca Michał Korybut Wiśniowiecki.
Kolejny raz wojska szwedzkie zajęły Warszawę w roku 1702 podczas wojny północnej. W następnych latach jeszcze kilkakrotnie obce armie stacjonowały na zamku grabiąc go i niszcząc. Kolejne zniszczenie spowodował pożar z roku 1732 który strawił część skrzydła zachodniego. Generalna przebudowę rozpoczyna w roku 1741 król August III Saski. Postanowił on powiększyć apartamenty królewskie o pomieszczenia znajdujące się w dawnym Dworze Wielkim. W związku z tym Salę Senatorską przeniesiono do płn-zach narożnika zamku. Przebudowano zamkową kaplicę oraz stworzono wiele nowych komnat. W wyniku tych zmian skrzydło wschodnie w całości zostało przeznaczone na rezydencję królewską natomiast pozostałe budynki mieściły urzędy państwowe. Główną fasadą zamku stała się elewacja wschodnia widoczna od strony Wisły. Tworzyły ją trzy ryzality połączone na wysokości pierwszego piętra wspólnym balkonem. W środkowym ryzalicie umieszczono Salę Audiencyjną.
Po wstąpieniu w roku 1764 na tron Stanisława Augusta Poniatowskiego zamek królewski przeżywa okres swej świetności. Wprawdzie mimo wielu ambitnych planów przebudowy żaden nie doczekał się realizacji jednak dokonano wielu prac w zamkowych wnętrzach a ich efekt był imponujący. Ciąg pomieszczeń reprezentacyjnych zaczynał się od Schodów Wielkich wzniesionych w odnowionym po pożarze z roku 1767 skrzydle południowym. Poprzez Salę Gwardii Konnej Koronnej i Przedpokój Senatorski nazwany z czasem Pokojem Canaletta do którego przylegała kaplica w Wieży Grodzkiej prowadził do Sali Audiencjonalnej Starej. Dalej znajdowały się sypialnia królewska garderoba gabinet i pokój Zielony. W sąsiednich pokojach Żółtym i Marmurowym odbywały się słynne obiady czwartkowe gromadzące wybitnych uczonych i literatów doby Oświecenia. Część północna skrzydła wschodniego zajmował Apartament Wielki. Przez obszerny przedpokój wchodziło się do Sali Wielkiej Asamblowej i dalej do Sali Narodowej zwanej również Rycerską. Z nią sąsiadowała Sala Audiencjonalna Nowa czyli Tronowa i Gabinet Konferencyjny. Oprócz tych pomieszczeń na pierwszym piętrze znajdowały się Sala Owalna i Gabinet Rady oraz dawna kaplica z czasów saskich używana przez Stanisława Augusta jako sala koncertowa i teatralna. Król znany mecenas sztuki zgromadził na zamku liczne zbiory dzieł sztuki głównie malarstwa. W latach 1779-82 do południowego narożnika zamku dobudowano budynek Biblioteki Królewskiej.
Mimo prób ratowania Rzeczpospolitej w czym miała pomóc uchwalona w 1791 w Sali Senatorskiej Konstytucja 3 maja Polska utraciła niepodległość. Opuszczając Warszawę Stanisław August wywiózł część zamkowych zbiorów do Grodna. Zamek zajęły wojska pruskie grabiąc to co pozostało. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego zdewastowaną rezydencję doprowadzono do porządku. Po upadku Napoleona zamek na wiele lat stał się siedzibą carskich namiestników. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w roku 1918 przystąpiono do prac konserwatorskich. Kilka sal udostępniono zwiedzającym pozostałą część gmachu zajęły biura i mieszkania. Od roku 1926 w płd-zach narożniku miał apartament prezydent Rzeczpospolitej Ignacy Mościcki.
Po wybuchu II wojny światowej 17 września 1939 zamek został zbombardowany i częściowo spłonął. Przez cały okres okupacji pozostawał w ruinie. Wybuch powstania warszawskiego spowodował dalsze zniszczenia. Po jego upadku oddziały Wermachtu zaminowały i wysadziły w powietrze pozostałe zamkowe mury świadomie niszcząc pamiątkę polskiej kultury. Zachował się jedynie jeden z ryzalitów saskich oraz narożnik płd-zach dolna część Wieży Grodzkiej i mocno zdewastowany budynek Biblioteki Królewskiej. Po zakończeniu wojny podjęto uchwałę o odbudowie zamku. Rozpoczęte w latach 70-tych prace zakończono w roku 1984. W zamkowych wnętrzach znalazło się wiele uratowanych dzieł sztuki i autentycznych detali architektonicznych. Obecnie tak jak dawniej zamek jest wizytówką Warszawy. Udostępniony jest do zwiedzania i corocznie oglądają go tysiące turystów.
