Obronny klasztor w Tyńcu

Na prawym brzegu Wisły, na stromej wapiennej skale, wznoszą się zabudowania opactwa benedyktynów. W położonym niedaleko Krakowa Tyńcu, już we wczesnym średniowieczu istniała obronna strażnica. Strzegła ona przeprawy na Wiśle, przez którą prowadził szlak handlowy prowadzący na Ruś. Prowadzone od wielu lat badania archeologiczne potwierdziły obecność osadnictwa na wzgórzu klasztornym i w jego okolicach już po koniec epoki brązu i we wczesnej epoce żelaza. Istniała tu osada zamieszkiwana przez ludność celtycką. Liczne ślady pobytu Celtów można oglądać w tynieckim lapidarium.

W roku 1044 książę Kazimierz Odnowiciel osadził w Tyńcu benedyktynów. Pierwszym opatem i zarazem biskupem odnowionego biskupstwa krakowskiego został mnich Aron. W drugiej połowie XI wieku, w miejsce drewnianych zabudowań mnisi wznieśli pierwsze murowane obiekty. Był to trójnawowy, romański kościół oraz budynki klasztorne z arkadowym wirydarzem. Okres rozbicia dzielnicowego i nieustanne walki między piastowskimi książętami o panowanie nad dzielnicą krakowską sprawił, że Tyniec został ufortyfikowany. Opactwo otoczono murem obwodowym wzmocnionym basztami. Pomimo tego klasztor został zniszczony w czasie najazdu mongolskiego w roku 1259.

W roku 1274 zostało zawarte porozumienie pomiędzy księciem Bolesławem Wstydliwym, a księciem Władysławem Opolskim. Książę opolsko-raciborski zrezygnował wtedy z pretensji do tronu krakowskiego, oraz oddał kasztelanię chrzanowską, w zamian za co zatrzymał część ziemi krakowskiej między rzekami Skawą i Skawinką. Tym samym wzrosło znaczenie klasztoru w Tyńcu jako strażnicy nadgranicznej. Odbudowany po najeździe mongolskim został umocniony i posiadał stałą załogę wojskową. Na terenie opactwa wzniesiony został zamek na planie trójkąta z wieżą od strony skarpy wiślanej. Całość otaczał mur obronny z blankami i strzelnicami od strony Wisły, wzmocniony wysokimi skarpami. Wzdłuż muru biegł chodnik dla straży. Wjazd prowadził przez dwie bramy z potężnymi dębowymi wrotami i opuszczaną broną.

W czasie jednoczenia Polski przez przyszłego króla Władysława Łokietka jego oponentem został sprzyjający królom czeskim biskup krakowski Jan Muskata. Brał on czynny udział w wojnie domowej, a po śmierci króla Czech i Polski Wacława II na polski tron forsował kandydaturę jego syna Wacława III, zamiast popieranego przez małopolskich panów Łokietka. W roku 1306 szwagier Muskaty Gerlach de Culpen obległ, zdobył i spalił sprzyjające Łokietkowi opactwo benedyktynów w Tyńcu.

W roku 1457 król Kazimierz Jagiellończyk wykupuje księstwa oświęcimskie i zatorskie i przyłącza je do Polski. Tyniec traci znaczenie jako graniczna strażnica. W czasach króla Zygmunta Starego po raz ostatni przeprowadzono remont mocno zaniedbanych fortyfikacji. Budynek zamku przeszedł na własność zakonu i został zaadaptowany na siedzibę opata. Pomimo to wojskowa załoga królewska przebywała na terenie klasztoru do XVII wieku. W czasie „potopu” szwedzkiego w latach 1655-57 klasztor został ograbiony i zniszczony.

W drugiej połowie XVIII wieku klasztor został otoczony umocnieniami nowożytnymi, które miały z niego uczynić punkt oporu osłaniający Kraków. Wzgórze otoczono murem ze strzelnicami oraz wałem ziemnym z ostrokołem. Całość wzmacniały dwie półkoliste baszty. W czasie Konfederacji Barskiej, Tyniec skutecznie odpierał ataki wojsk rosyjskich. Wskutek ostrzału artyleryjskiego większość klasztornych zabudowań legła w gruzach. Po rozbiorach Tyniec znalazł się w zaborze austriackim. Zaborcy w roku 1816 likwidują opactwo. Opuszczony klasztor w roku 1831 zostaje strawiony przez pożar i od tego momentu szybko popada w ruinę.

W lipcu 1939 dzięki wsparciu biskupa krakowskiego, księcia Adama Sapiehy do Tyńca powrócili benedyktyni. Następuje trwająca wiele lat odbudowa klasztoru zakończona dopiero na początku XXI wieku. Dzisiaj opactwo w Tyńcu jest najstarszym z istniejących klasztorów w Polsce. Zachowały się fundamenty pierwszego romańskiego kościoła oraz fragmenty gotyckich murów i fortyfikacji XVIII-wiecznej fortecy. Relikty dawnego zamku kryją w sobie mury budynku zwanego dzisiaj Opatówką. Klasztor jest częściowo udostępniony do zwiedzania.