Polska, Tuczno

Tuczno

Początki Tuczna być może sięgają X wieku, kiedy to w miejscu dzisiejszego miasta istniała osada rybacka. Istnieją także hipotezy lokalizujące tu w XII wieku gród kasztelański. Około roku 1300, ziemie położone pomiędzy rzekami Drawą i Gwdą włączone zostały do Nowej Marchii Brandenburskiej. Spowodowało to nasilenie się akcji kolonizacyjnej. Dynasta margrabiów Askańskich nadawała nowo zdobyte ziemie w lenno rodom rycerskim. Jednym z takich rodów była wywodząca się z pod Hamburga rodzina von Wedelów. Za zasługi dla margrabiów otrzymali oni liczne ziemie, w tym nadane w roku 1306 Hasso von Wedelowi Tuczno. Około roku 1338 Wedlowie, pomiędzy dwoma jeziorami Tuczno i Zamkowe na naturalnym wzniesieniu, zbudowali murowany zamek. Stał się on ich główną rodową siedziba na prawie 400 lat. Obecnie uważa się, że zamek powstał na tzw. surowym korzeniu, czyli w miejscu gdzie wcześniej nie istniał żaden obiekt obronny, chociaż niemieckojęzyczna literatura wspomina fakt zdobycia w roku 1296 przez Hesse von Wedla „murowanego domu” pochodzącego rzekomo z 1130 roku. Jak dotychczas, żadne badania nie potwierdziły jednak tego faktu, także podczas wykopalisk archeologicznych nie odnaleziono pozostałości „murowanego domu”.

Zamek w Tucznie wzniesiony został przez Ludka von Wedla. Miał plan trapezu o wymiarach 39x36x35x28m. Otoczony był murem obwodowym wspartym w narożach potężnymi przyporami. Wjazd usytuowano w północnej kurtynie. Wzdłuż wschodniego odcinka muru znajdował się dom mieszkalny, który miał plan prostokąta o wymiarach 35x13m. Strome zbocza wzgórza oraz otaczające zamek z trzech stron wody jezior i grząskie bagna, dodatkowo wzmacniały jego walory obronne. Położone na pograniczu Nowej Marchii i Polski Tuczno od początku miało duże znaczenie strategiczne. W roku 1368 Wedlowie stają się lennikami króla polskiego Kazimierza Wielkiego, a ich posiadłości wraz z Ziemią Wałecką włączone zostały do województwa wielkopolskiego. W następnych wiekach gałąź rodu Wedlów z Tuczna ulega polonizacji i do nazwiska dodaje drugi człon Tuczyńscy.

Przełom XIV i XV wieku to coraz większe napięcie pomiędzy Polską, a rosnącym w siłę państwem Zakonu Krzyżackiego. Militarne znaczenie zamku w Tucznie wzrosło po zajęciu Nowej Marchii przez Krzyżaków.  W tym okresie warownia nie tylko strzegła płn-zach granicy Polski, ale także stanowiła bazę wypadową na korytarz łączący ziemie Zakonu z Brandenburgią i zachodnią Europą, skąd docierało zaopatrzenie i posiłki dla krzyżackiego państwa. W roku 1409 Krzyżacy rozpoczynając wojnę z Polską najechali między innymi Ziemię Wałecką. Wprawdzie zniszczyli miasto Tuczno jednak samego zamku nie zdobyli. Kolejny raz Krzyżacy zamek w Tucznie szturmowali w roku 1458 podczas wojny trzynastoletniej. Tym razem zdobyli go i po złupieniu spalili. Pod koniec XV wieku naprzeciw skrzydła mieszkalnego, wzniesiony został drugi budynek o powierzchni 8x11m.

W latach 1542-81 Stanisław Wedel dokonał przebudowy rodowej siedziby. Gotyckie skrzydło wschodnie zostało rozebrane do poziomu dziedzińca. Na starych fundamentach wzniesiony został nowy, trójkondygnacyjny jednotraktowy renesansowy budynek z dwoma narożnymi basztami. Otrzymał on bogaty wystrój zdobiły go rzeźbione kamienne portale, obramienia okien i kominki. Elewacje pokryto geometrycznymi dekoracjami sgraffitowymi. Mimo przebudowy nie uległ zmianie gotycki układ zamkowego dziedzińca. Nadal otoczony był murem, którego wysokość dochodziła do 7m. Kolejna rozbudowa zamku miała miejsce w latach 1608-31. Z inicjatywy Krzysztofa Wedela-Tuszyńskiego zostały wzniesione nowe skrzydła mieszkalne południowe i zachodnie. W narożniku płn-zach dla zachowania symetrii zbudowana została trzecia baszta. Zabudowany z trzech stron dziedziniec nadal od północy zamykał mur kurtynowy, w którym znajdował się brama.

W XVII wieku wyburzono mur będący ostatnim fragmentem gotyckiej warowni, co pozbawiło obiekt cech obronnych. Zamek został przekształcony w rezydencję pałacową w stylu barokowym. Środkowe skrzydło południowe otrzymało nową fasadę. Umieszczono w nim główne wejście ozdobione portalem. Także pozostałe elewacje otrzymały barokowy wystrój. Skrzydło wschodnie otynkowano przy okazji niszcząc sgraffitowe dekoracje oraz nakryto mansardowym dachem. W roku 1717 po śmierci Andrzeja Wedla-Tuczyńskiego zamek w Tucznie przestaje należeć do rodziny Wedlów, a ich majątek rozparcelowany pomiędzy licznych spadkobierców. W następnych latach często zmieniający się właściciele doprowadzają do upadku rezydencji.

Po rozbiorach Polski Tuczno znalazło się w zaborze pruskim. W roku 1846 zostaje rozebrane skrzydło zachodnie i na jego miejscu wzniesiony zostaje nowy budynek. Także baszta płn-zach powstaje od nowa uzyskując o jedną kondygnację więcej. Na początku XX wieku zdewastowany obiekt zostaje zaadaptowany na szpital. Podczas walk na „Wale Pomorskim” w czasie II wojny światowej zamek zostaje częściowo uszkodzony. Po zakończeniu wojny jest przez krótko zamieszkały jednak pożar w roku 1947 doprowadza go do ruiny. Pod koniec lat 50-tych rozpoczęto prace przy zabezpieczeniu i odgruzowaniu zamku. Przy okazji prowadzono badania archeologiczne, które pozwoliły poznać historię Tuczna i przemiany architektoniczne obiektu. W roku 1966 przystąpiono do trwającej 10 lat odbudowy. Po jej zakończeniu zamek w Tucznie odzyskał wygląd z przed roku 1846. Skrzydła południowe i zachodnie odbudowano w stylu barokowym, natomiast skrzydło wschodnie w stylu renesansowym. Dzięki odkrytym na baszcie płd-wsch fragmentom sgraffita, odtworzono dekoracje na całym skrzydle renesansowym.

Obecnie gospodarzem zamku w Tucznie jest Stowarzyszenie Architektów Polskich, a w jego wnętrzach mieści się centrum konferencyjno-szkoleniowe.

 

Lokalizacja

Zamki znane i nieznane na Facebooku