Zamek w Toruniu
Jak pisze w swej kronice Piotr z Dusburga w roku 1231 niewielki oddział krzyżacki pod dowództwem Hermana von Balk przekroczył Wisłę i na jej prawym brzegu założył umocniony przyczółek. Według legendy jego głównym elementem obronnym był potężny dąb zastępujący wieżę. Ta pierwsza legendarna siedziba krzyżacka znajdowała się prawdopodobnie w okolicach dzisiejszego Torunia lecz dotychczas nie została zidentyfikowana archeologicznie. Dość szybko „wieża na dębie” okazała się niewystarczająca i Krzyżacy przystąpili do budowy drewniano-ziemnej strażnicy w miejscu wczesnośredniowiecznego grodu słowiańskiego Postolsk zniszczonego przez Prusów. Warownia powstała nad brzegiem Wisły na wysokim zbliżonym kształtem do trójkąta wzniesieniu chronionym dodatkowo od zachodu i wschodu przez wody niewielkiego strumienia. Prawdopodobnie przed rokiem 1241 umocnienia ziemne wzmocniono fragmentami kamiennego muru z blankami. O walorach obronnych strażnicy może świadczyć fakt że była jedną z nielicznych które nie zostały zdobyte podczas pierwszego powstania pruskiego.
W roku 1251 wzmiankowany jest pierwszy komtur toruński i wtedy też zapewne rozpoczyna się budowa zamku. Wzniesiony został na planie podkowy i nie miał typowego dla krzyżackiej architektury obronnej lecz ukształtowanego znacznie później wyglądu zamku konwentualnego. W pierwszym etapie budowy powstał mur obwodowy oraz duży prostokątny budynek od południa. Jego płd-wsch narożnik wzmocniono niewielką kwadratową wieżyczką wysuniętą przed lico muru. Pod koniec wieku do budynku dobudowano arkadowe krużganki. Skrzydło to mieściło dormitorium refektarz oraz kaplicę.
Kolejny etap prac przypada na początek XIV wieku. Dobudowane zostało wtedy skrzydło wschodnie mieszczące kapitularz. Powstał również dansker wysunięty 32 metry poza mury w kierunku płn-wsch. Z narożnikiem skrzydła wschodniego łączył do kryty ganek wsparty na dwóch arkadach. W zachodniej części zamkowego dziedzińca powstała ośmioboczna wolnostojąca wieża której wysokość mogła wynosić 40 metrów. Od południa wschodu i północy otaczały zamek podzamcza otoczone własnymi murami obronnymi. Na ich terenie znajdowały się zabudowania gospodarcze oraz warsztaty rzemieślnicze. Pomimo że zamek znajdował się pomiędzy lokowanym w 1233 od zachodu Starym Miastem Toruń i powstałym w 1264 od północy Nowym Miastem stanowił oddzielną strukturę obronną. Kolejna rozbudowa zamku miała miejsce na początku XV wieku. Zwiększeniu uległa ilość pomieszczeń dzięki wzniesieniu nowych zabudowań wzdłuż muru północnego oraz zamurowaniu arkad krużganków które zaadaptowano na niewielkie izby mieszkalne.
Po przegranej przez Krzyżaków bitwie pod Grunwaldem wojska polskie 7 sierpnia 1410 zajęły Toruń. Zamek został obsadzony polską załogą która mimo prób jego odbicia utrzymała się w nim do 1 lutego 1411 kiedy to został zawarty I pokój toruński. Zniszczenia wojenne oraz pożar z roku 1420 mocno nadwyrężyły mury warowni. Dopiero w roku 1424 zamek doczekał się remontu podczas którego pokryto go nowymi dachami.
Coraz większe niezadowolenie szlachty i mieszczan w państwie krzyżackim doprowadza do założenia w 1440 tzw. Związku Pruskiego a w rezultacie do wybuchu powstania w roku 1454. Mimo usilnych próśb słanych przez komtura toruńskiego Albrechta Kalba do Malborka o posiłki zamek w Toruniu pozostaje bardzo słabo wyposażony i nie przygotowany do wojny. Świadomi tego mieszczanie toruńscy nie przypuszczają szturmu na zamkowe mury poprzestając jedynie na ostrzale. Po trwającym cały dzień bombardowaniu komtur zgadza się poddać zamek przedstawicielom Związku Pruskiego. Prawie natychmiast Rada Miejska Torunia wbrew sprzeciwowi Związku wydała uchwałę o jego rozbiórce. Po II pokoju toruńskim Toruń wraz z cała ziemią chełmińska znalazł się w granicach Polski. Niestety w wyniku prac rozbiórkowych z zamku pozostały jedynie ruiny na których toruńscy mieszczanie urządzili wysypisko śmieci.
W latach 1958-66 na terenie toruńskiego zamku przeprowadzono prace archeologiczne które pozwoliły odtworzyć pierwotne założenie i kolejne fazy jego rozbudowy. Dokonano także niewielkich prac konserwatorskich polegających na zabezpieczeniu murów i rekonstrukcji piwnic. Obecnie zamek ma formę trwałej ruiny a jego najlepiej zachowanym elementem jest dansker oraz łączący go kryty ganek. Obiekt jest udostępniony turystom a w odrestaurowanych piwnicach znajduje się ekspozycja muzealna Muzeum Okręgowego w Toruniu.
