Zamek w Sztumie
W 1236 roku Krzyżacy zdobyli pruski gród zwany „Stumo” położony na wyspie jeziora Białego (obecnie podzielonego na dwa jeziora Barlewickie i Sztumkie). Prawdopodobnie wykorzystując walory obronne miejsca Zakon zbudował tam jedną ze swych strażnic. Po 1377 roku w jej miejsce wzniesiono murowany zamek, siedzibę wójta podległy bezpośrednio Malborkowi. Założenie powstało na trzech wyspach, które po regulacji poziomu wody w jeziorze przekształciły się w przesmyk. Zamek zbudowano na środkowej wyspie, płn.-zach. największa z wysp mieściła jedno podzamcze, drugie znajdowało się na najmniejszej płn.-wsch. wyspie. Wszystkie trzy człony były ufortyfikowane i oddzielone od siebie fosami. Podzamcze zachodnie, które z czasem przekształciło się w osadę otoczono murem z trzech stron. Od zamku oddzielała go jedynie fosa. W obwód murów wkomponowano około 10 w większości otwartych baszt wysuniętych przed jego lico. Na teren podzamcza prowadziły dwie bramy. Jedna od zachodu druga od północy. Podzamcze wschodnie mające formę przyczółka mostowego chroniły jedynie ziemne wały z dwoma bramami z mostami zwodzonymi.
Zamek w Sztumie powstał na nietypowym dla krzyżackich warowni planie nieregularnego pięcioboku ze sporych rozmiarów dziedzińcem. Zbudowany został z cegły na kamiennej podmurówce. Otoczony był murem obwodowym z gankiem dla straży, w który wkomponowano dwie baszty. Zbudowana na planie czworoboku baszta płn.-wsch. strzegła furty prowadzącej na wschodnie podzamcze. Druga usytuowana w płn.-zach. narożniku powstała na planie sześciokąta i w swej najniższej kondygnacji mieściła więzienie. Brama zamkowa ze zwodzonym mostem nieznacznie wysunięta przed lico muru znajdowała się w płd.-zach. narożniku założenia. Obok niej na planie kwadratu o boku 9m zbudowano ośmiokondygnacyjną wieżę o wysokości 30m.
Przy murze południowym wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 52x11m skrzydło mieszkalne. Było ono podpiwniczone, a od strony dziedzińca posiadło dwukondygnacyjne krużganki. Przyziemie miało charakter gospodarczy. Na pierwszym i drugim piętrze mieściły się mieszkanie wójta, refektarz oraz pokoje gościnne. Poddasze pełniło rolę magazynu i było wykorzystywane w celach obronnych, dzięki obiegającemu go gankowi obronnemu. Przy murze wschodnim umieszczono zamkową kaplicę oraz spichlerz. Północną część dziedzińca zajmowały budynki gospodarcze. Otaczająca zamek fosa była dwustronnie obmurowana. Miała około 3m głębokości, a jej szerokość wynosiła 10-15m.
W XV wieku Sztum stał się letnią rezydencją wielkich mistrzów, co wiązało się z rozbudową jego części mieszkalnej. W narożniku płd.-wsch. zbudowano budynek na planie prostokąta o wymiarach 9×22 m przystosowany do pobytu najwyższych rangą dostojników Zakonu. Na północ od niego powstał kolejny budynek o wymiarach 11×55, w którym ulokowano kuchnię, piekarnię, browar oraz magazyny. Na terenie płn.-wsch. podzamcza powstał zwierzyniec. Jego atrakcją był lew i tur podarowane przez wielkiego księcia litewskiego Witolda.
W 1410 roku zamek Sztum zostaje zajęty przez wojska króla Władysława Jagiełły. Po wycofaniu się wojsk polsko-litewskich z Prus warownia zostaje oblężona przez Krzyżaków pod wodzą Henryka von Plauen. Polska załoga zamku po sześciu tygodniach szturmów nie widząc nadziei na pomoc poddaje się. W 1416 roku podzamcze płn.-zach. zostaje przekształcone przez wielkiego mistrza Michała Kuchmeister von Sternberg w lokacyjne miasto. W czasie wojny trzynastoletniej mieszczanie Sztumu, którzy przystąpili do Związku Pruskiego przystępują do próby zdobycia zamku. Krzyżacka załoga mimo prób zmuszenia do poddania broni się przez pięć miesięcy i dopiero 8 kwietnia 1454 kapituluje. Jednak już pod koniec roku Krzyżacy odzyskują miasto i zamek.
Na mocy postanowień II pokoju toruńskiego z 1466 roku Sztum znalazł się w granicach Prus Królewskich stając się siedzibą polskich starostów. W 1626 roku zamek zajęły wojska szwedzkie. W czasie „potopu” Szwedzi poważnie go uszkodzili. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku Sztum znalazł się w granicach Królestwa Prus. Władze pruskie umieściły na zamku urzędy. W XIX wieku zbudowano budynek sądu i wiezienia jednocześnie dokonując rozbiórki średniowiecznej zabudowy. Obniżono wieżę przybramną, zburzono dom wielkich mistrzów oraz wieżę płn.-wsch. skrzydło wójtowskie pozbawiono górnych kondygnacji.
Do naszych czasów ze średniowiecznego zamku zachowały się częściowo rozebrane mury obwodowe, pozostałości wieży płn.-zach, sporo obniżona wieża przybramna oraz mocno przebudowane skrzydło wschodnie. W najlepiej zachowanym skrzydle południowym obecnie funkcjonuje muzeum.
