Zamek w Szczecinie
Badania archeologiczne potwierdziły że już około 700 lat prze nasza erą to jest w epoce żelaza na terenie obecnego wzgórza zamkowego znajdowała się osada kultury łużyckiej. Pod konie VIII wieku zamieszkująca ją ludność słowiańska przekształca ją w gród obronny. W jej wnętrzu na Wzgórzu Trzygłowa obok pogańskiej świątyni znajdował się „dwór książęcy”. Zmiany gospodarcze i polityczne jakie miały miejsce w XI wieku doprowadziły do powstania państwa zachodniopomorskiego. Po zbrojnych wyprawach Bolesława Krzywoustego chcącego opanować Pomorze książę Barnim I na początku XIII wieku ponownie zjednoczył księstwo. Na jego stolicę wybrał Szczecin będący już wtedy dużym i bogatym miastem który jednak jako rządząca się własnymi prawami republika miejska nie była mu zbyt przychylna. Początkowo rezydencją księcia był prawdopodobnie tylko drewniany dwór.
Dopiero kolejny książę Barnim III w roku 1345 przystąpił do wznoszenia murowanej siedziby. Doprowadziło to do otwartego konfliktu z mieszczanami. Książęcy robotnicy zostali rozpędzeni a częściowo wzniesione mury zburzone. Barmin w celu rozwiązania konfliktu zwrócił się o mediację do biskupa kamieńskiego Jana oraz księcia wołogoskiego Bogusława. Wydali oni korzystny dla księcia wyrok w myśl którego Rada Miejska została zobowiązana do zbudowania w ciągu roku domu mieszkalnego i kaplicy otoczonych murem obronnym.
Zgodnie z wyrokiem w latach 1346-7 wzniesiono dom z głazów narzutowych i cegły usytuowany równolegle do muru otaczającego miasto. Była to podpiwniczona budowla o wymiarach 10,8×25,8 nazywana „starym domem”. Na zachód od niej wzniesiono jednonawowy kościół z pięciobocznym prezbiterium pod wezwaniem św. Ottona. W późniejszym okresie został rozbudowany i podniesiony do rangi kolegiaty. Służył również jako miejsce pochówku członków rodziny książęcej. Pod koniec XIV wieku przy zachodniej stronie dziedzińca zbudowano nowy obiekt mieszkalny. Był to ceglany budynek mieszczący apartamenty księcia oraz salę rycerską. Pozostałą zabudowę stanowiły drewniane budynki gospodarcze. Wnuk Barnima III książę Kazimierz IV kontynuował rozbudowę zamku. Za jego panowania otoczono dziedziniec murem z bramą od zachodu oraz rozpoczęto budowę skrzydła południowego (część historyków uważa że zapoczątkował ją już Barnim III) i Wieży Więziennej. Prace przerwał bunt biedoty miejskiej w roku 1428. Schorowany książę schronił się poza miastem i pod naciskami Rady Miejskiej zgodził się na rozbiórkę zamkowego muru i wstrzymanie prac.
Dopiero pół wieku później jego następca Bogusław X wznowił przerwane roboty. Nadbudował o jedno piętro skrzydło południowe oraz zmienił jego elewację od strony dziedzińca. Na osi budynku w miejscu wejścia dodał wieżę która przyjęła funkcję sieni wejściowej. Ten energiczny władca ożeniony z Anną Jagiellonką córką polskiego króla Kazimierza Jagiellończyka wygrał zatarg z miastem dzięki któremu uzyskał tereny położone po zachodniej stronie zamku. Ten fakt pozwolił jego następcom na rozbudowę i znaczne powiększenie książęcej rezydencji. Jego syn Barnim XI po pożarze w roku 1530 nadbudował o kolejne piętro skrzydło południowe oraz przykrył go dwuspadowym dachem z ozdobnymi szczytami. Wtedy także podwyższono obie wieże zwieńczając je hełmami a elewacje udekorowano blendami. Po kolejnym pożarze z roku 1551 w którym ucierpiało skrzydło południowe w czasie jego odbudowy dokonano nowego podziału wnętrz. Wykonano nowe sklepienia i ozdobne stropy. Za jego panowania rozpoczęto również budowę nowego skrzydła wschodniego.
Następny z rodu Gryfitów Jan Fryderyk wykształcony pełen ogłady człowiek renesansu podjął decyzję o gruntownej przebudowie średniowiecznej rezydencji. Rozebrano „stary dom” Barnima III kościół św. Ottona oraz zabudowania wzdłuż zachodniej pierzei dziedzińca. Niezmienione pozostawiono jedynie skrzydło południowe. Natomiast od podstaw zbudowano trzykondygnacyjne skrzydło północne przesuwając je bliżej skarpy wzgórza oraz skrzydło zachodnie uzyskując w ten sposób zwarty kompleks z trapezoidalnym dziedzińcem. Budynek północny mieścił kaplicę zamkową oraz apartamenty księcia i księżnej. Od zachodu dostawiono do niego wieżę nazwaną „Wieżą Dzwonów”. Skrzydło zachodnie natomiast mieściło mieszkania dla służby i gości a w piwnicach stajnie. Na jego zapleczu utworzono drugi dziedziniec o funkcji gospodarczej. Budynki przykryto płaskimi dachami z renesansową attyką oraz ozdobiono bogatą kamieniarką. Od strony dziedzińca dobudowano krużganki. Wjazd do zamku prowadził przez bramę południową oraz umieszczoną w skrzydle północnym przelotową sień.
Po śmierci Jana Fryderyka w roku 1600 jego następcą zostaje książę Filip II kolekcjoner i miłośnik sztuki. W roku 1616 rozpoczyna on budowę piątego skrzydła zamku zwanego muzealnym. Miało ono trzy kondygnacje i było połączone z zachodnim dwoma łącznikami bramowymi. Powstał w ten sposób drugi zamknięty dziedziniec pierwotnie nazywany żurawim. Budowę w 1619 kończy brat Filipa Franciszek I. W salach nowego budynku umieszczono zbrojownię gabinet księcia bibliotekę oraz ekspozycję dzieł sztuki. Ostatnim władcą z dynastii Gryfitów był Bogusław XIV. Czasy jego rządów przypadły na lata wojny trzydziestoletniej. Mimo prób zachowania neutralności księstwo pomorskie zostało zajęte przez Szwedów i na mocy traktatu westfalskiego z roku 1648 zostało podzielone między nich a Brandenburgię. Szczeciński zamek stał się siedzibą szwedzkiego gubernatora. W roku 1677 Szczecin jest oblegany przez wojska elektora Fryderyka Wilhelma. Trwający sześć miesięcy ostrzał artyleryjski powoduje poważne zniszczenia na zamku. Odbudowa następuje dopiero po dwóch latach po odzyskaniu miasta przez Szwedów. W latach 1705-11 na zamku przebywa ze swym dworem królowa Katarzyna Leszczyńska.
Na początku XVIII wieku Pomorze wraz ze Szczecinem zostaje zajęte przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I. Odnowiony zamek zostaje przeznaczony na urzędy państwowe i mieszkania dla urzędników. Podczas przeprowadzonych w latach 40-tych XIX wieku prac został zupełnie pozbawiony cech stylowych. Jednak o wiele poważniejszy w skutkach był remont z roku 1872. W jego rezultacie rozebrano do parteru najstarsze skrzydło południowe pozostawiając jedynie wieże. Wzniesiony nowy budynek wydłużono w kierunku wschodnim i dodano mu drugą wieżę symetryczną do Wieży Więziennej. Po przeprowadzce znajdujących się na zamku urzędów na początku XX wieku do nowych siedzib przystąpiono do pierwszych prac konserwatorskich.
Przeprowadzony przez aliantów w sierpniu 1944 roku naloty dywanowe na Szczecin spowodowały zniszczenie zamku w 60%. Spłonęło wszystkie pięć zamkowych skrzydeł wraz z całym wyposażeniem wiele sklepień uległo zawaleniu. Prawie zaraz po zakończeniu II wojny światowej przystąpiono do zabezpieczania ocalałych murów oraz podjęto prace mające na celu odbudowę zamku. W roku 1960 jako pierwsze do użytku oddano skrzydło północne któremu przywrócono XVI-wieczny wygląd. W jego wnętrzach znalazły się sale wystawiennicze a w zamkowej kaplicy sala kameralna. W latach 1961-65 odbudowano skrzydło wschodnie a w latach 1971-76 kolejne zachodnie przywracając im częściowo renesansowy wygląd. W tym też okresie zakończono prace przy rekonstrukcji krużganków oraz skrzydła menniczego. Jako ostatnie odbudowano skrzydło południowe. Znalazły w nim siedzibę Teatr Muzyczny oraz Urząd Stanu Cywilnego. Równocześnie cały czas były prowadzone prace archeologiczne które między innymi pozwoliły poznać pierwotne XIV założenie Barnima III. Odkryte fundamenty „starego domu” i kaplicy św. Ottona odwzorowano mozaiką na Dużym i Małym Dziedzińcu.
Obecnie renesansowy zamek z charakterystyczną późnogotycką elewacją maswerkową jest wizytówką Szczecina. Jednocześnie jest on miejscem działalności wielu instytucji kulturalnych i artystycznych. Trwają starania o utworzenie Muzeum Zamkowego prezentującego bogate dziedzictwo książąt pomorskich. Jego zaczątkiem jest ekspozycja książęcych sarkofagów w skrzydle wschodnim. Uważam że jadąc na letni wypoczynek na plaże Międzyzdrojów lub Świnoujścia warto zatrzymać się na jeden dzień w Szczecinie i poświęcić go na zwiedzenie zamku.
