Zamek w Przezmarku
Już około 1274 Zakon Krzyżacki w miejscu pruskiego grodu wzniósł warownię mającą drewniano-ziemne umocnienia. Usytuowana została na wysokim półwyspie jeziora Mołtawa Wielka, który odcięto szerokim i głębokim przekopem wypełnionym wodą. Warownią zarządzał początkowo zakonny ekonom a od 1320 roku prokurator. Od 1359 roku wójt podległy komturowi Dzierzgonia. Budowę murowanego zamku zainicjował komtur Dzierzgonia oraz wielki szatny Zakonu Luter książę Brunszwiku. Prace prowadzono w latach 1316-31. Powstało dwuczłonowe założenie rozdzielone nawodnioną fosą. W południowej części wzniesiono zamek główny. W części północnej nieregularne przedzamcze.
Zamek główny w Przezmarku zbudowano na planie prostokąta o wymiarach 47x73m. Początkowo miał jedynie dwukondygnacyjne podpiwniczone skrzydło „wielki dom” o wymiarach 12x61m przy wschodniej kurtynie. Tą wielkość uzyskało zapewne po rozbudowie w 1359 po podniesieniu rangi zamku. Wzniesione zostało z cegły na kamiennym fundamencie. Na piętrze mieściła się w nim kaplica oraz wielka sala, być może kapitularz. Piwnice dzieliły się na dwa pomieszczenia zwieńczone sklepieniami krzyżowymi, podtrzymywanymi przez rząd granitowych filarów. Po zewnętrznej stronie kurtyny południowej wzniesiono ośmioboczną potężną wieżę. Wiódł od niej ganek do wieży latrynowej przy jeziorze. Brama wjazdowa umieszczona była w murze północnym. W płn. -wsch. narożniku umieszczono kwadratową wieżyczkę mającą osłaniać wjazd. W piwnicy i przyziemiu wieżyczki znajdował się prawdopodobnie skarbiec, o czym mogą świadczyć jej zachowane grube mury. Przypuszczalnie podobna wieżyczka znajdowała się w narożniku płn.-zach. Zamek główny od wschodu otaczał niższy mur tworzący obszerne międzymurze. Brama znajdowała się w narożniku płn.-zach. i miała nietypowy skośny kształt uwarunkowany zapewne warunkami terenowymi. Od podzamcza zamek oddzielony był szeroką obmurowaną fosą. Wjazd prowadził przez zwodzony most.
Podzamcze miało plan dostosowany do kształtu półwyspu. Od lądu oddzielone było szeroką fosą. Po zewnętrznej północnej stronie fosy znajdowało się umocnione przedbramie. Wjazd wiódł długim mostem wspartym na kamiennych filarach. Około roku 1329 podczas rozbudowy zamku prokuratorskiego w narożniku płn.-wsch. wzniesiono kwadratową wieżę o siedmiu kondygnacjach i wysokości 35m. Najwyższe poziomy miały charakter wartowniczy i obronny. Na niższych kondygnacjach znajdowały się pomieszczenia mieszkalne. Najniższe piwniczne pomieszczenie pełniło role więzienia. Narożnik płn.-zach. podzamcza broniła cylindryczna wieża wysunięta przed lico muru. Wjazd prowadził przez usytuowaną w północnym murze wieżę bramną. Podzamcze miało charakter gospodarczy i jego zabudowę stanowiły drewniane lub ryglowe budynki. Zapiski z 1399 roku wspominają o znajdującej się na podzamczu kaplicy pod wezwaniem św. Anny.
Po bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku zamek w Przezmarku poddał się wojskom polskim bez walki. Po zawarciu pokoju w 1411 zamek zwrócono Zakonowi Krzyżackiemu. Kolejna wojna tzw. głodowa pomiędzy Polską i Zakonem ma miejsce w 1414 roku. Wojska polskie zdobywają zamek w Przezmarku oraz zdobywają i palą zamek w Dzierzgoniu. Zniszczenia Dzierzgonia musiały być poważne, bo w 1437 jego konwent przeniesiono do Przezmarku. Spowodowało to konieczność rozbudowy zamku. Powstało skrzydło północne. O dwie kondygnacje podwyższono skrzydło wschodnie i dostawiono do niego dwupoziomowy krużganek.
Podczas wojny trzynastoletniej zamek w Przezmarku zostaje zajęty 10 lutego 1454 przez wojska miast Elbląga. Krzyżacy odzyskali go już w październiku. Po II pokoju toruńskim Przezmark pozostał w granicach Prus Zakonnych. W latach 1508-27 zamek czasowo znalazł się w posiadaniu biskupów pomezańskich. Po 1527 roku książę Prus Albrecht umieścił w Przezmarku główny zarząd domenami książęcymi. W latach 1584-85 ma miejsce przebudowa zamku na zlecenie margrabiego Jana Jerzego. Pracami kierował książęcy architekt Blasius Berwart. Gotyckiej warowni nadano cechy rezydencjonalne kosztem obronnych. Powstało skrzydło południowe oraz zachodnie, które jednak nie zajmowało całej zachodniej kurtyny. Budynki zwieńczono ozdobnymi szczytami a elewacje uzyskały duże prostokątne okna. Rozbudowano podzamcze oraz wzmocniono przejazd bramny. Zamek otoczono elementami nowożytnych fortyfikacji przystosowanych do użycia broni palnej.
Już w połowie XVII wieku nastąpiło pierwsze zawalenie się zamkowych murów. W czasie „potopu” był wykorzystywany przez Szwedów jako miejsce zaopatrzenia. Następnie stał się siedzibą lokalnej administracji. Pierwsze rozbiórki w celu pozyskania materiałów budowlanych nastąpiły już w 1717 roku. Szczególnie intensywne prace rozbiórkowe miały miejsce pod koniec XVIII wieku. W miejscu północnego przyczółka chroniącego wjazd wzniesiono ewangelicki kościół.
Pierwsze prace konserwatorskie zamkowych ruin przeprowadzono w latach 1935-36. Po II wojnie światowej w 1958 roku teren zamku i zachowaną więżę na podzamczu zaadaptowano na ośrodek wczasowy. W 2000 roku ruiny przeszły w ręce prywatne. Ich obecny właściciel na podzamczu na miejscu dawnej kuchni postawił swój dom. Zwiedzanie zamkowych ruin jest możliwe po uzyskaniu zgody właściciela z czym nie jest problem.
Obecnie najlepiej zachowanym elementem gotyckiego zamku jest kwadratowa wieża stojąca w płn.-wsch. narożniku podzamcza. Zdobią ją blendy, gzymsy oraz wzór w formie rombów z zendrówek. Z zamku głównego oddzielonego obecnie suchą fosą pozostały jedynie porośnięte chaszczami ruiny. Zachowały się sięgające 10m mury skrzydła wschodniego oraz pozostałości narożnej płn.-wsch. wieżyczki mieszczącej skarbiec. Zobaczyć można częściowo odgruzowane piwnice z rzędem dziewięciu granitowych filarów oraz ślady krzyżowo-żebrowych sklepień. W skrzydle północnym ocalały fragmenty bramy. Usunięcie roślinności i przeprowadzenie prac archeologicznych pozwoliło by bardziej wyeksponować zachowane zamkowe mury.
