Zamek w Olsztynie k/Częstochowy

Na skalnym wzgórzu zwanym Słonecznymi Skałami, pośród wapiennych ostańców wznoszą się ruiny średniowiecznego zamku Olsztyn. Należał on do największych i najbardziej warownych twierdz na dawnym pograniczu polsko-śląskim. Nie ma dokładnych informacji kto i kiedy postawił pierwszy zamek. Przeprowadzone badania archeologiczne na terenie dawnej warowni wykazały istnienie drewnianego grodu już w XI wieku. Na jego miejsce około 1306 r. powstała pierwsza strażnica. Już w 1349 r. wzmiankowany jest Zbyszko „burgrabia de Olsten”.

Za panowania króla Kazimierza Wielkiego w roku 1356 następuje przebudowa strażnicy na duży silnie ufortyfikowany murowany zamek . Powstała warownia będąca przykładem rzadko spotykanego w Polsce zamku skalno-wyżynnego typu jaskiniowego. Nazwę tę zawdzięcza wykorzystaniu naturalnych jaskiń oraz wkomponowaniu w obwód murów otaczających wzgórze wapiennych skał. Nazwa zamku pochodzi prawdopodobnie od spolszczonej niemieckiej nazwy Holstein co oznacza „dziurawa skała”. Na zamek składały się trzy części oddzielone od siebie murami. Główny akcent zamku górnego stanowiła wysoka na 35 m. wieża typowy średniowieczny stołp. Wysoko umieszczone wejście do którego prowadził pomost z części mieszkalnej świadczy że było to miejsce ostatniego schronienia dla oblężonych. W dolnej swej części poniżej wejścia wieża służyła jako loch głodowy. Jak donosi Jan Długosz w roku 1358 osadzony tu został wojewoda poznański Maćko Borkowic za przywództwo konfederacji panów wielkopolskich przeciw królowi Kazimierzowi Wielkiemu. Konał ponoć czterdzieści dni w straszliwych męczarniach dostając dziennie wiązkę słomy i czarkę wody. Z rozpaczy i dla nasycenia głodu póki mógł własne ciało z rąk i innych części ciała wyżerał.

W roku 1370 król Ludwik Węgierski Olsztyn wraz z całą ziemią wieluńską i okolicznymi zamkami oddaje w lenno Władysławowi Opolczykowi za udzielone mu wsparcie w staraniach o koronę. Za nieprzychylną Polsce politykę i knowania z Zakonem Krzyżackim król Władysław Jagiełło podejmuje w 1396 r. zbrojna wyprawę przeciw spiskującemu księciu opolskiemu. Po tygodniowym oblężeniu Olsztyn zostaje zdobyty i wraz z okolicznymi terenami przywrócony Koronie. Zamek będący siedzibą starostwa niegrodowego Jagiełło przekazuje w dzierżawę kasztelanowi lubelskiemu Janowi ze Szczekocin. W latach 1442-1457 posiadający 23-osobową stałą załogę wojskową Olsztyn odegrał dużą rolę przy odpieraniu najazdów książąt śląskich. Ówczesny starosta olsztyński wojewoda krakowski Mikołaj z Przyszowa przemienił zamek we wspaniałą siedzibę.

Kolejni starostowie w tym późniejszy król Polski Zygmunt Jagielończyk stale modernizują i rozbudowują zamek. W 1587 r. Olsztyn zostaje poddany ciężkiej próbie przez wojska arcyksięcia austriackiego Maksymiliana, nieudanego pretendenta do tronu polskiego. Chcąc zmusić obrońców do poddania zamku wystawiają na pierwszą linię ognia porwanego kilkumiesięcznego syna dowódcy twierdzy którym był Kacper Karliński. Ojciec sam oddał pierwszy strzał do nacierających rozpoczynając walkę w której ginie dziecko dzielnego dowódcy. Wojska austriackie wycofały się spod twierdzy pozostawiając ją poważnie zniszczoną. W latach 1620-1630 z rozkazu marszałka wielkiego koronnego dokonano częściowej rozbiórki zabudowań zamkowych jeszcze bardziej pogarszając ich stan. Podczas najazdu szwedzkiego w 1656 r. zamek bez większego trudu został zdobyty a następnie ograbiony i zniszczony. Pozostawiony własnemu losowi popada w coraz większą ruinę. W roku 1722 starosta Jerzy Lubomirski wydaje zgodę na rozbiórkę walących się murów w celu uzyskania kamienia na odbudowę spalonego w Olsztynie kościoła. Starostwo olsztyńskie przetrwało do końca XVIII wieku. W 1818 r. utworzono z niego olsztyńską ekonomie dóbr rządowych.

Przeprowadzone w latach 60 naszego stulecia prace konserwatorskie i archeologiczne pozwoliły odtworzyć zarys warowni oraz zabezpieczyć ja w postaci trwałej ruiny i udostępnić zwiedzającym. Do naszych czasów zachowała się cylindryczna kamienna baszta z XIV wieku w późniejszym okresie nadbudowana w ośmiokąt z cegły. Na wsch. od niej znajdują się ruiny budynku mieszkalnego oraz resztki bramy wjazdowej. Poniżej zamku górnego widzimy wykute w skale schodki i wnęki tzw. labirynt stanowiący podziemia zamku średniego. Poza obrębem właściwego zamku, po zach. stronie wzgórza stoi samotnie czworoboczna baszta Sołtysia. Prawdopodobnie strzegła ona drugiej dawnej bramy wjazdowej od pn-zach. Cały zamek od bramy głównej po kwadratową wieżę otoczony był murem którego fragmenty odkryto. Warownia olsztyńska była w okresie średniowiecza jednym z najważniejszych zamków nie tylko na Jurze ale i w całym królestwie.