Zamek w Ojcowie
Początki zamku ojcowskiego giną w mrokach dziejów. Pierwotny gród miał powstać w XII lub XIII wieku na miejscu przedhistorycznego grodziska. Istnienie drewnianego grodu nie potwierdzają źródła historyczne ale przemawia za nim idealna lokalizacja. Stroma skała o płaskiej wierzchowinie miała wyjątkowe walory obronne i mieszkalne. Badania wykopaliskowe stwierdziły zasiedlenie wzgórza w okresie kultury łużyckiej i okresie rzymskim. Według legendy, w okolice Ojcowa przybył pewien nadgoplański książę, szwagier Popiela. Pobudował on w dolinie Prądnika kilka grodzisk dla obrony przed najazdami germańskimi.
Historycznie udokumentowane jest, że pierwszy murowany zamek w Ojcowie wzniósł w XIV wieku Kazimierz Wielki, w celu obrony stołecznego Krakowa, oraz strategicznej drogi na Śląsk i do Wielkopolski. Zamek ten na cześć ojca, Władysława Łokietka, nazwać miał „Ociec u skały”. Stąd też ma pochodzić nazwa wsi. Od początku swego istnienia zamek w Ojcowie był siedzibą królewskich starostw niegrodowych. Najstarsza wzmianka o starostwie ojcowskim pochodzi z 1370 r. Pierwszym zaś znanym starostą był podskarbi królewski Jan z Korzkwi, żyjący pod koniec XIV wieku. Zamek i starostwo ojcowskie otrzymał od króla Władysława Jagiełły jako zabezpieczenie pożyczonych monarsze 500 grzywien. Od tego momentu Ojców stał się starostwem zastawnym i często zmieniał właściciela. W następnych latach zamek był w posiadaniu wielu znanych rodów: Szafrańców, Bonerów, Tęczyńskich, Myszkowskich .
W pocz. XVII wieku starosta sądecki Mikołaj Koryciński otrzymuje starostwo ojcowskie od króla Władysława IV, który zawdzięcza mu polską koronę za jego płomienną mowę do szlachty. W latach 1620-1630 Koryciński dokonuje gruntownej naprawy zamku i bogato go wyposaża. Dokonano wtedy naprawy bramy wjazdowej murów okalających dziedziniec oraz zrekonstruowano filary mostu. Na południowym występie skalnym wzniesiono dwutraktowy budynek mieszkalny z kaplicą w stylu barokowym. Chociaż zamki na zachodniej granicy Polski dawno już utraciły swoje obronne znaczenie, sejm w 1633r. przyznał Mikołajowi zwrot wydatków na naprawę „nadgranicznego grodu”. W czasie najazdu w 1656r. Szwedzi zajmują zamek grabią go, i odchodząc poważnie go niszczą. Odrestaurował go niedługo potem kanclerz Stefan Koryciński, a zakończyła dzieło wdowa po nim, jednak zamek nie odzyskał już swego dawnego splendoru. W 1676 r. starostwo ojcowskie kupił kasztelan krakowski Stanisław Warszycki. Kolejnym starostą zostaje w 1703 Stanisław Morski który już po kilkunastu latach ustępuje starostwo bratu żony Bogusławowi Łubieńskiemu. W roku 1756 Marianna Łubieńska wychodzi za mąż za Tabasza Załuskiego wnosi mu w posagu ojcowski zamek. Mimo że zamek zamieszkiwany był do początku XIX wieku jednak nieuchronnie chylił się ku upadkowi. Ostatnie dni jego świetności to huczne podejmowanie w nim króla Stanisława Augusta przez ostatniego starostę ojcowskiego Teofila Załuskiego. Za czasów Królestwa Kongresowego włączono Ojców do dóbr skarbowych, a następnie sprzedano Konstantemu Wolickiemu, który w 1829r. rozebrał zamkową ruinę. Kolejni właściciele z zamkowego kamienia wznieśli browar i inne budynki ale odnowili zabytkową basztę.
Z dość obszernego, dawniej dwupiętrowego zamku do dziś zachowała się gotycka brama wjazdowa, w której już od 1935r. mieści się niewielkie muzeum regionalne. Pozostała również ośmioboczna baszta z kamiennych ciosów stojąca w najwyższym miejscu wzgórza zamkowego. Pod koniec wieku XIX oraz w 1913r. obniżono ją znacznie pozbawiając naturalnych proporcji. Wnętrze baszty jest okrągłe bez okien ze śladami schodów i kominka. Do baszty bramnej prowadził most zwodzony, wsparty na kamiennych filarach, których resztki widoczne są do dziś, przerzucony nad obecnie zasypaną głęboką fosą. Dziedziniec zamkowy otoczony jest resztkami murów obwodowych. Po jego prawej stronie zachowały się pozostałości domu mieszkalnego i kaplicy zamkowej, spod których rozciąga się wspaniały widok na Dolinę Prądnika. Na środku dziedzińca znajduje się głęboka na 40 m. obmurowana studnia.
Zamek w Ojcowie jest przykładem średniowiecznej budowli obronnej o charakterze wyżynnym, wykorzystującym naturalne walory obronne położenia. Usytuowany na wyniosłym, panującym nad Doliną Prądnika wzgórzu zamek wzniesiono z miejscowego kamienia wapiennego.
