Zamek w Nysie

Nysa zaliczana jest do najstarszych śląskich miast. Prawdopodobnie już we wczesnym średniowieczu istniała tu osada jednak pozostawała ona w cieniu, pobliskiego Otmuchowa będącego siedzibą nadgranicznej kasztelani. Być może już za panowania Bolesława Krzywoustego kasztelania otmuchowska stała się własnością biskupów wrocławskich.  Jako majątek biskupi wymieniona jest w bulli papieża Hadriana IV z roku 1155. Za czasów biskupa Jarosława 1198-1201 syna księcia Bolesława I Wysokiego dobra biskupie powiększono o ziemię nyską. Mimo podejmowanych później prób przejęcia ziemi nyskiej przez śląskich Piastów pozostała ona w rękach biskupów.  Z czasem na bazie dawnej kasztelani utworzono biskupie księstwo nysko-otmuchowskie, a Nysa stała się jego stolicą. Powiększone w roku 1342 o księstwo grodkowskie „państwo biskupie” zniknęło z mapy Śląska w roku 1810 po sekularyzacji dóbr kościelnych.

Pierwotny dwór biskupi powstał płd-wsch części Nysy. Informacja o mim pojawia się w źródłach pisanych w roku 1260. Była to zapewne budowla drewniana nie mająca charakteru obronnego. W roku 1292 wzmiankowany jest już zamek który rozbudowano w XIV wieku włączając go w system fortyfikacje miejskie.  Związane to było z działaniami biskupa Przecława z Pogorzeli, który około roku 1350, otoczył miasto murami obronnymi z licznymi basztami. Inwestycja ta była jednym z licznych przedsięwzięć obronnych podjętych za czasów tego hierarchy w celu ufortyfikowania biskupiego Księstwa Nyskiego. Przypuszczalnie już w drugiej połowie XIV w. wzniesiono drugi, niższy pas murów obronnych po stronie zewnętrznej tzw. przedmurze. Niewiele można powiedzieć o początkowym okresie funkcjonowania nyskiego zamku ani o jego formie. Wiadomo że jedyna droga do niego prowadziła od strony miasta od którego oddzielony był fosą. Około roku 1459 obiekt został rozbudowany przez biskupa Jodoka Rożemberka. Według ówczesnych kronikarzy była to wspaniała rezydencja. Skłócony z Wrocławiem biskup zamieszkał w Nysie i stąd zarządzał diecezją.  Na nyski zamek przenieśli się także ordynariusze wrocławscy dotąd przebywający w zamku otmuchowskim.  Kolejny z biskupów Jan Thurzo w roku 1510 zbudował nową bramę umożliwiającą bezpośredni wjazd do zamku.

W roku 1524 Nysę strawił potężny pożar. Zniszczony zamek odbudował w stylu renesansowym biskup Jakub von Salza a jego dzieło  w drugiej połowie XVI wieku kontynuował Marcin Gerstmann. W wyniku tych prac powstało czteroskrzydłowe założenie z wewnętrznym dziedzińcem. Zamek w Nysie posiadał trzy wieże strzegące narożników północnego zachodniego i południowego. Ciekawostką jest że wszystkie zwrócone były w stronę miasta. W roku 1615 biskup Karol arcyksiążę Habsburg wzniósł w części płd-zach nowy pałac z okazałą salą przyjęć bo dotychczasowe pomieszczenia nie spełniały jego arcyksiążęcych oczekiwań.

W czasach nowożytnych gdy większą wagę zaczęto przykładać do walorów mieszkalnych a nie obronnych stary zamek przestał wystarczać. Biskup Karol Waza około roku 1625 przystąpił do budowy nowej siedziby. Do końca XVII wieku powstał trzyskrzydłowy pałac przejmując rolę biskupiej siedziby. Zabudowania starego zamku przeznaczona na zaplecze gospodarcze. Na początku XVIII pałac otrzymał czwarte skrzydło. Biskupi wkrótce jednak utracili swą nową rezydencję. Po przejęciu północnej części Księstwa Nyskiego przez Prusy w 1742 roku została ona przekazana w użytkowanie władzom wojskowym.

Po sekularyzacji dóbr kościelnych przystąpiono do częściowej rozbiórki nyskiego zamku. Obiekt zaadaptowano na magazyny dla wojska. Wzniesiono nowe zabudowania o charakterze gospodarczym, oparte o południowo-wschodni odcinek murów obronnych z basztami.

Do naszych czasów zamek w Nysie przetrwał w mocno przekształconej formie. Zachował się zbudowany pod koniec XVII wieku piętrowy budynek dworu biskupiego, oddzielony fosą od centrum miasta. Zachowały się również dwie baszty gotyckie, zbudowane przypuszczalnie w XIV w. i przebudowane w późniejszych czasach. Jedna z nich sąsiaduje z zachowanym fragmentem ceglanego muru obronnego, w którego przyziemiu znajduje się półkolisty przepust nad odnogą Białej Głuchołaskiej, przepływającej w tym miejscu na teren miasta i tworzącej fosę.