Zamek w Niemodlinie

Pierwsza obronna budowla w Niemodlinie została wzniesione najprawdopodobniej już w pierwszej połowie XIII w. Jej fundatorem był książę opolsko-raciborski Kazimierz I umacniający swą władzę w udzielnym księstwie. Była to murowana wieża mieszkalna usytuowana na niewielkim wzniesieniu pośród rozlewisk rzeki Ścinawy Niemodlińskiej. Zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach 4,75x9m z otoczaków łączonych gliną. Otaczała ją nawodniona fosa. Wieża nie tylko stanowiła symbol władzy książęcej na tym terenie ale także miała znaczenie militarne i administracyjne. Znajdowała się przy skrzyżowaniu szlaków handlowym tuż przy brodzie na rzece i pobierano tu zapewne myto od podróżujących kupców.

W drugiej połowie XIII wieku następuje lokacja miasta na prawie niemieckim. Niemodlin otrzymuje wówczas nową nazwę Falkenberg co znaczy Sokola Góra i staje się siedzibą nowo utworzonej kasztelani. W roku 1294 pojawia się reprezentujący księcia Bolka I Opolskiego kasztelan niemodliński  Syghard. Wówczas zapewne stara wieża nie spełniająca warunków godnych książęcego namiestnika została rozebrana do fundamentów. Na jej miejscu powstała nowa bardziej okazała budowla także w formie wieży mieszkalnej. Zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach 11×12,3. Jej fundamenty wykonane zostały z kamieni polnych i łamanego wapienia natomiast wyższe partie prawdopodobnie z cegły. W narożach wsparta była masywnymi przyporami. Wraz z budową wieży przystąpiono do budowy murów miejskich w rezultacie czego znalazła się ona w obwodzie obronnym miasta. Również fosa otaczająca wieżę została połączona z fosą miejską.

Po śmierci Bolka I Opolskiego w roku 1313 jego synowie podzielili między siebie ojcowskie księstwo. W wyniku podziału Niemodlin stał się stolicą udzielnego księstwa które przypadło najstarszemu synowi także Bolkowi zwanemu odtąd Niemodlińskim. Wieża zostaje otoczona własnym ceglanym murem obronnym. Poprowadzony go po wewnętrznej stronie fosy i wsparto przyporami. Dzięki temu powstał wewnętrzny dziedziniec o powierzchni prawie 1400 m². na którym wzniesiono drewniane budynki. Wjazd do zamku znajdował się od płd-wsch. Od strony płn-zach powstało gospodarcze podzamcze. Po bezpotomnej śmierci wszystkich trzech synów Bolka I Niemodlin  przechodzi pod władanie książąt opolskich. Około roku 1400 powstaje księstwo niemodlińsko-strzeleckie które otrzymuje najmłodszy bratanek Władysława II Opolczyka Bernard. W roku 1428 miasto i zamek zostają zniszczone podczas najazdu husyckich taborytów.

Przystępując do odbudowy zamku w Niemodlinie książę Bernard postanawia rozbudować swą siedzibę. Wieża zostaje rozebrana a zamiast niej wzniesiony trójkondygnacyjny budynek mieszkalny na palnie wydłużonego prostokąta. Postawiony został na miejscu zasypanego płd-wsch odcinka fosy a do budowy jego północnej ściany wykorzystano mur obronny. Budynek posiadał po cztery pomieszczenia na każdej kondygnacji. Najbardziej okazała była tzw. „wielka sala” a wejście do niej zdobiły różnobarwne polichromie. W narożniku wschodnim umieszczono zamkową kaplicę. Elewacja zewnętrza wsparta była przyporami i ze względów obronnych posiadała jedynie wąskie ostrołukowe okna. W czasie odbudowy zamku powiększono dziedziniec poprzez przesunięcie muru płn-wsch. Nowy wjazd umieszczono na osi kurtyny płn-zach.

Jeszcze przed swą śmiercią w roku 1450 Bernard zapisuje Niemodlin swemu bratankowi księciu głogóweckiemu Bolesławowi V Wołoszkowi. Po jego śmierci w roku 1460 powraca on ponownie pod władanie książąt opolskich Mikołaja I oraz jego synów Mikołaja II i Jana Dobrego. Gdy w roku 1532 umiera bezpotomnie książę Jan Dobry ostatni przedstawiciel opolsko-raciborskiej linii Piastów niemodliński zamek zostaje przejęty przez króla czeskiego Ferdynanda I Habsburga. Przez prawie pól wieku dawna książęca siedziba przechodzi z rąk do rąk tymczasowych właścicieli i dzierżawców. Tereny dawnego księstwa niemodlińskiego stają się dobrem zastawnym. W roku 1572 zastaw otrzymuje Caspar Pückler. Po kilku latach wykupuje zastaw na własność i w roku 1581 przekazuje synowi Balthasarowi. Nowi właściciele rozpoczynają renesansowa przebudowę gotyckiego zamku. Do budynku mieszkalnego dostawione zostają trójkondygnacyjne krużganki oraz murowana kuchnia. W latach 1589-92 powstaje nowe skrzydło płn-zach z wieżą bramną na osi. W narożniku pomiędzy budynkami umieszczona zostaje wieżyczka z krętą klatką schodową. Wieżę bramną ozdobiono dekoracją sgraffitową i zwieńczono wysokim hełmem. Zamontowano na niej zegar z dwoma dzwonami talerzowymi. Balthasar Pückler nie dożył zakończenia prac zmarł 14 sierpnia 1591.

Do roku 1618 zapewne z inicjatywy zięcia Balthasara, Weighardta Promnitza powstają dwa kolejne skrzydła płn-wsch i dwukondygnacyjne płd-wsch pełniące funkcję łącznika. W narożnikach pomiędzy budynkami wzniesiono zwieńczone attyką wieżyczki z klatkami schodowymi  Dzięki tym zmianom zamek w Niemodlinie przekształcony został w zamknięty czworobok z arkadowym dziedzińcem. Mimo to obiekt nadal zachował cechy obronne. Otaczała go nawodniona fosa a wjazd prowadził przez zwodzony most umieszczony w wieży bramnej. Zbudowano nawet  dodatkowy zewnętrzny murem z bastejami i bramą prowadzącą na podzamcze.

W roku 1650 właścicielem dóbr niemodlińskich zostaje Bernard von Zierotin z Tułowic syn młodszej córki Balthasara Pücklera. Niestety majątek był zadłużony a sam zamek zniszczony w czasie wojny trzydziestoletniej i zajęty przez wierzycieli. Dopiero cztery lata później udało mu się na drodze prawnej odzyskać zamek. Nowi właściciele dokonali niewielkich zmian głównie w postacie barokowego wystroju elewacji. Most zwodzony zastąpiono murowanym ozdobionym barokowymi figurami. W rękach Zierotinów Niemodlin pozostał do roku 1779 kiedy to bezpotomnie zmarł ostatni z rodu Michael Zierotin. Spadkobiercą został bratanek jego matki Jahan Nepomuk Carl Praschma.

Na przełomie XVIII i XIX wieku zlikwidowano galerię w skrzydle płd-wsch i zaadaptowano na pomieszczenia mieszkalne. Zamurowano renesansowe krużganki i wstawiono w światła arkad okna. Budynki nakryto mansardowymi dachami. Także narożne wieżyczki zwieńczono dachami wcześniej likwidując renesansowe attyki. Przebudowano wnętrza zasypano zamkową fosę i na jej miejscu założono park angielski. Tym samym obiekt został pozbawiony cech obronnych stając się wspaniałą pałacową rezydencją. W latach 1869-73 przebudowano barokową kaplicę nadając jej neogotycki wystrój oraz budynek bramny który zyskał eklektyczny wygląd. Do skrzydła płd-zach dobudowano taras wsparty na arkadach z zejściem do ogrodu.

W roku 1909dziedzicem Niemodlina zostaje Hans Praschma. Przystępuje on do prac mających na celu przywróceniu zamkowi renesanowo-barokowej formy. O przemyślanym działaniu świadczy fakt iż prace były prowadzone pod okiem służb konserwatorskich. Przebudowano budynek bramny oraz główną wieżę. Odsłonięto płd-zach krużganek w jego najniższej kondygnacji. Przeprowadzono remont wnętrz w tym reprezentacyjnej „wielkiej sali” przywracając jej bezpośrednie wejście z dziedzińca. Usunięto wiele neogotyckich dekoracji przy okazji odsłaniając wiele starszych polichromii. Odnowiono zachowaną na wieży dekorację sgraffitową. Praschmowie opuścili Niemodlin w styczniu 1945 i nigdy do niego nie powrócili.

Po zakończeniu II wojny światowej w murach niemodlińskiego zamku umieszczono gimnazjum a następnie liceum. W roku 1961  w związku z przebudową drogi zburzono część zewnętrznego muru wraz z jedną basteją. Z uwagi na pogarszający się stan techniczny zamkowych budynków usunięto z nich szkołę a obiekt w roku 1978 przekazano Ministerstwu Sprawiedliwości. W tym czasie przeprowadzono badania archeologiczne których rezultatem było odkrycie pozostałości fundamentów dwóch najstarszych średniowiecznych wież. W roku 1990 zamek w Niemodlinie stał się własnością prywatną.

Obecnie zamek składa się z trzech wysokich skrzydeł i zamykającego czworobok od  płd-wsch niższego budynku. Wewnętrzny dziedziniec otaczają z trzech stron krużganki a w narożach znajdują się wieże mieszczące klatki schodowe. Elewację frontową akcentuje wysunięta wysoka wieża z przelotem bramnym. W swych murach kryje pozostałości wcześniejszego renesansowego a także gotyckiego założenia. Częściowo zachowała się otaczająca go zabudowa gospodarcza oraz budynek bramny z fragmentem muru. Mimo iż na przestrzeni wieków zamek  przestał być obiektem militarnym jest ciekawym przykładem przekształcenia się typowej nizinnej warowni w magnackie założenie pałacowe.