Zamek w Nieszawie

W roku 1230 książę Konrad Mazowiecki nadał Krzyżakom niewielki kawałek ziemi na lewym brzegu Wisły wraz z drewniano-ziemnym grodem Nieszawa. Bracia zakonni nazwali go Vogelsang czyli „Ptasi Śpiew” i założyli tu pierwsze i zarazem najmniejsze w Polsce komturstwo. Położenie grodu nie zostało oficjalnie zlokalizowane prawdopodobnie znajdował się on w okolicach dzisiejszego dworca Toruń Główny.

Zagarnięcie przez Zakon w roku 1308 Pomorza Gdańskiego zaogniło stosunki z Polską. Spowodowało to że gród w Nieszawie stał się ważnym punktem strategicznym na lewym brzegu Wisły. Jeszcze przed rokiem 1327 Krzyżacy rozpoczęli budowę nowego murowanego zamku. Usytuowany został około 5 kilometrów w dół rzeki od starego grodu. Przerwane prace kontynuowano po zakończeniu wojny z królem Władysławem Łokietkiem w roku 1332. Budowę ukończono w latach 80-tych XIV wieku. W pierwszej fazie wzniesiono mur obwodowy z cegły na kamiennej podmurówce bramę oraz część skrzydła północnego.

Zamek wzniesiono na niewielkim wzniesieniu na półwyspie utworzonym przez zakole Wisły. Składał się zamku właściwego i położonego od strony północnej podzamcza. Zbudowany z cegły na kamiennym fundamencie zamek właściwy miał plan zbliżony do kwadratu o wymiarach 35x 35,7 m. Otoczony był dodatkowym murem parchanem tworzącym obszerne międzymurze. Od podzamcza zamek oddzielała głęboka na 5 i szeroka na kilkanaście metrów nawodniona fosa. Wjazd prowadził od północy przez zwodzony most i bramę poprzedzoną szyją bramną.

Nieszawski zamek nie posiadał pełnej czteroskrzydłowej zabudowy. Skrzydło północne od zachodniego narożnika murów sięgało jedynie do bramy. Wschodni  narożnik wraz z wybrukowanym wewnętrznym dziedzińcem tworzył wolną przestrzeń. Znajdowała się tu ocembrowana drewnem studnia. Skrzydło było podpiwniczone i mieściło na parterze pomieszczenie dla straży strzegącej bramy. Na piętrze być może znajdowało się mieszkanie komtura. Najbardziej reprezentacyjnym budynkiem zamku było skrzydło południowe podpiwniczone w dolnej kondygnacji sklepione. Prawdopodobnie mieściło ono piwnice konwentu oraz dormitorium. Skrzydło wschodnie również częściowo podpiwniczone mieściło pomieszczenia gospodarcze i magazynowe. W jego piwnicy znajdował się piec typu hypokaustum służący do ogrzewania pomieszczeń. Skrzydło zachodnie zajmowała zamkowa kuchnia. Późniejsze zniszczenia uniemożliwiają odtworzenie górnych kondygnacji oraz ich przeznaczenie. Dziedziniec obiegał zapewne drewniany krużganek zapewniający dostęp do pomieszczeń na piętrze.

W czasie wojny polsko-krzyżackiej w roku 1410 zamek w Nieszawie został opanowany przez wojska króla Władysława Jagiełły. Zamek powrócił do Zakonu na mocy I pokoju toruńskiego. Kolejna wojna Korony z Krzyżakami z roku 1422 zwana „wojną golubską” została zakończona podpisaniem traktatu pokojowego w dniu 27 września nad jeziorem Mełneńskim. W rezultacie zawartych porozumień Polska odzyskała okręg nieszawski oraz uzyskała zapewnienie że Krzyżacy do dnia 24 czerwca 1423 zburzą zamek. Mimo pewnych opóźnień zamkowe mury do roku 1424 zostały rozebrane.

Do naszych czasów z krzyżackiego zamku zachowały się jedynie resztki fundamentów z pozostałościami piwnic odsłoniętych podczas prac archeologicznych.