Zamek w Kiesi
( łot. Cēsis, niem. Wenden )
W roku 1207 następuje podział zdobytych przez krzyżowców w Inflantach ziem z czego 1/3 otrzymuje Zakon Kawalerów Mieczowych. Wśród nich znalazły się tereny położone na lewym brzegu rzeki Gauja. Na miejscu pogańskiego grodu Vends bracia zakonni wznoszą niewielki zamek o nazwie Wenden. Istnieją hipotezy, że jego nazwa pochodzi być może od imienia pierwszego mistrza Zakonu Wenno. Był to pierwszy średniowieczny zamek Kawalerów Mieczowych. Prawdopodobnie kilka lat później pod rządami następnego mistrza przed 1218 rokiem powstaje obok nowy zamek. W latach 1207-36 był on siedzibą komturii a potem główną siedzibą mistrza Zakonu Kawalerów Mieczowych. Warownia powstała na wzniesieniu utworzonym przez dwa głębokie wąwozy. Dzięki ich stromym zboczom uzyskano naturalną ochronę od północy i zachodu. Od strony południowej wykopano fosę a od płn.-wsch. ochronę zapewniały stawy, które powstały dzięki spiętrzeniu wody.
Niewiele wiadomo o pierwotnym wyglądzie zamku. Jedynym zachowanym elementem jest zamkowa kaplica mająca jeszcze cechy romańskie. Budynek ma 25 m długości i 9,75-11m szerokości. Zapewne po północnej stronie znajdował się kapitularz będący najbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem zamku. Prawdopodobnie pozostałe budynki były drewniane. Wjazd usytuowany był od zachodu. Warownia stanowiła bazę wypadową do podboju Estonii i mimo, iż była wielokrotnie atakowana przez pogan nie została zdobyta. Po przegranej w 1236 roku bitwie pod Szawlami Zakon Kawalerów Mieczowych ze swymi sześcioma zamkami zostaje przejęty przez sprowadzonych do Prus Krzyżaków. Zamek w Wenden będąc stale modernizowanym i rozbudowywanym staje się główną siedzibą inflanckiego mistrza krajowego.
Kroniki wspominają, że już w 1221 roku obok zamku powstała osada. Z czasem przekształciła się w miasto, które na przełomie XIII i XIV wieku otoczono kamiennymi murami obronnymi. Miasto wraz z zamkiem tworzyły wspólny system fortyfikacji. Ze względu na swe znaczenie Wenden staje się największym zamkiem na Łotwie. Składa się z zamku wysokiego i przylegających do niego dwóch podzamczy osłaniających go od południa i wschodu. Wskutek zakończonej około 1400 roku rozbudowy, zamek wysoki uzyskał kształt zbliżony do kwadratu o boku 60m. Wewnętrzny dziedziniec, na którym znajdowała się studnia otaczały trzy skrzydła. Dostęp na wyższe kondygnacje zapewniały zewnętrzne krużganki. Skrzydło północne wystające poza linię murów mieściło kaplicę. Trzykondygnacyjne skrzydło wschodnie na parterze mieściło pomieszczenia gospodarcze a na piętrze salę o wymiarach 22x11m, być może refektarz. Skrzydło południowe na piętrze posiadało salę o wymiarach 20,6×7,8 m służącą jako kapitularz lub refektarz zimowy. Na parterze znajdował się przejazd bramny prowadzący na oddzielone fosą podzamcze przez ufortyfikowany most o długości 42m. W zachodnim narożniku zamku wybudowano czworokątną wieżę o boku 17m.
Na początku XV wieku następuje kolejna rozbudowa zamku. Wieża zachodnia uzyskała zaokrągloną nadbudowę o średnicy 16,7m. Powstała cylindryczna wieża płd.-wsch. mieszcząca w podziemiach więzienie. W murze wschodniego podzamcza zbudowano okrągłą wieże „Lademachera”. Ostatnia rozbudowa zamku miała miejsce pod koniec XV wieku i została ukończona przed 1530 rokiem. Jej inicjatorem był mistrz inflancki Wolter von Plettenberg. Na zamku głównym w narożniku północnym powstała masywna cylindryczna wieża. W wyniku tego zmienił się kształt dziedzińca na czworobok, którego północny kąt był ostry. Kolejna masywna cylindryczna wieża stanęła w zachodniej części południowego podzamcza. Te dwie wieże oraz wieża wieże „Lademachera” były przystosowane do użycia broni palnej i swym ogniem flankowały zamek ze wszystkich stron. W czasie tej rozbudowy na drugim piętrze wieży zachodniej powstała komnata mistrza inflanckiego. Miała imponujące ceglane sklepienie a jej otynkowane ściany ozdobiono freskami o motywach religijnych.
Po sekularyzacji inflanckiej gałęzi Zakonu Krzyżackiego w 1561 Wenden znalazło się w granicach Księstwa Zadźwińskiego. W 1566 Księstwo zostało inkorporowane do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po unii lubelskiej w 1569 Wenden nazywane po polsku Kies wraz z całymi Inflantami stało się częścią Rzeczypospolitej. W 1577 roku zamek i miasto zostały zdobyte przez wojska rosyjskie cara Iwana Groźnego. 300 obrońców zamku widząc, że nie zdołają go obronić wysadziło się przy użyciu czterech beczek prochu niszcząc jego zachodnią część. Po zwycięskiej kampanii króla Stefana Batorego Inflanty w 1582 wróciły do Rzeczypospolitej. Kies stało się stolicą biskupstwa inflanckiego a odbudowany zamek stał się siedzibą biskupa.
W 1620 roku Kies zostaje zdobyte przez wojska szwedzkie. Zniszczony podczas walk zamek zostaje przyznany kanclerzowi szwedzkiemu Axelowi Oxenstiernie. Po odbudowie w rękach jego rodziny pozostaje do 1680 roku a potem staje się własnością króla Szwecji. W czasie III wojny północnej zamek w 1700 roku zajmują wojska saskie a rok później szwedzkie. Po zdobyciu go w 1703 roku przez wojska rosyjskie zostaje zburzony i od tego czasu pozostaje w ruinie. W 1747 roku pozostałości zamku otrzymał hrabia A.Bestuzhev-Ryumin, a później przeszedł on w ręce rodziny Wolfów. W 1777 roku nieruchomość kupił hrabia Carl Eberhard von Sievers. W rękach jego rodziny ruiny zamku Wendem pozostały do 1917 roku.
W 1778 roku hrabia na terenie wschodniego podzamcza zbudował tzw. Nowy Zamek. W jego murach znalazły się dolne fragmenty wieży Lademachera, którą nadbudowano. Wokół ruin średniowiecznego zamku w latach 1812–1825 założono romantyczny park. W czasie Związku Radzieckiego chciano wyburzyć pozostałości zamku, uważając go za symbol niemieckiego panowania. Na szczęście Wenden uniknęło losu jaki spotkał zamek w Królewcu. W 1949 w Nowym Zamku powstało muzeum a od 1952 rozpoczęto prace konserwacyjne zamku wysokiego. W 1974 roku ruszyły prace archeologiczne, dzięki którym udało się lepiej poznać historię obiektu i kolejnych faz jego budowy.
Obecnie zamek Wenden w łotewskim mieście Cĕsis jest jednym z najciekawszych zachowanych zabytków średniowiecznej architektury obronnej. Zobaczyć można pozostałości zamku wysokiego z kaplicą z początku XIII wieku będącą najstarszą jego częścią. W potężnej wieży zachodniej podziwiać można komnatę mistrza inflanckiego z oryginalnym gotyckim ceglanym sklepieniem i kominkiem. Zachowały się cylindryczne wieże północna i południowa. Przetrwała także do naszych czasów wieża w zach. części południowego podzamcza jak również wkomponowana w Nowy Zamek podstawa wsch. wieży północnego podzamcza. Otoczone murami podzamcze jest miejscem, gdzie można podziwiać na żywo pracę różnych rzemieślników. Organizowane są tu także przeróżne festyny i imprezy. Na czas zwiedzania zamku każdy turysta dostaje latarnię z zapaloną świecą, którą może oświetlać sobie mroczne zamkowe zakamarki. Jest to ciekawy pomysł na promocję zamku i duża atrakcja szczególnie dla najmłodszych.
