Zamek w Jezioranach
Po podziale zdobytych przez Zakon Krzyżacki pruskich ziem na cztery diecezje warmińska stała się uposażeniem biskupstwa. Nad rzeką Symsarną w pobliżu dawnego pruskiego grodu biskupi w roku 1338 lokowali miasto Jeziorany. Powstało w miejscu z natury obronnym pomiędzy nieistniejącymi już dzisiaj dwoma jeziorami Krokowskim i Ławki. Około roku 1350 miasto otoczono murami obronnymi wzmocnionymi basztami. Wtedy też z inicjatywy biskupa Jana I z Miśni na wschód od miasta na skraju cypla otoczonego z trzech stron mokradłami rozpoczęto wznoszenie murowanego zamku. Powstał w miejsce wcześniejszej drewniano-ziemnej budowli. Trwająca wiele lat budowa została ukończona w roku 1400. Mimo iż zamek od miasta oddzielała nawodniona fosa tworzył z nim jeden zespół obronny.
Zamek w Jezioranach powstał na planie zbliżonym do kwadratu. Początkowo posiadał dwa skrzydła zachodnie i południowe oraz wolnostojącą wieżę na w narożniku płn-wsch. Obwód zamykały mury kurtynowe z gankiem dla straży. Wjazd prowadził od wschodu od strony niewielkiego podzamcza. Nad fosą oddzielającą zamek od miasta przerzucony był arkadowy częściowo zwodzony most. Skrzydło zachodnie zamku był to czterokondygnacyjny podpiwniczony budynek z ozdobnymi szczytami postawiony na planie prostokąta. W jego przesklepionych piwnicach znajdowała się cysterna służąca gromadzeniu wody deszczowej. W przyziemiu mieściła się zbrojownia, natomiast na piętrze były pomieszczenia mieszkalne oraz w części południowej kaplica. Wyższe kondygnacje pełniły rolę spichrza. Pod okapem wysokiego dwuspadowego dachu biegł ganek obronny. Skrzydło południowe było dwukondygnacyjne. Na parterze mieściło kuchnię i browar a na piętrze refektarz i komnaty mieszkalne. Połączone było gankiem ze stojącą nad fosą wieżą latrynową. Od strony dziedzińca do obu skrzydeł dostawiony był murowany krużganek zapewniający komunikację. Głównym elementem obronnym zamku była wysoka cylindryczna wieża postawiona na kamiennym czworobocznym cokole. Jej zadaniem było wzmocnienie ochrony bramy wjazdowej. Pełniła również funkcję wiezienia. W jej najniższej kondygnacji znajdowała się cela dostępna jedynie z przez otwór z wyższego poziomu. Jedyne wejście do wieży prowadziło z muru obronnego od strony zachodniej. Usytuowane od wschodu podzamcze miało typowo gospodarczy charakter. Znajdowały się tu budynki o konstrukcji ryglowej mieszczące kuźnię stajnie wozownię oraz stodołę.
Zamek w Jezioranach był kilkukrotnie miejscem działań wojennych. W roku 1414 został spalony przez wojska polsko-litewskie. Na początku wojny trzynastoletniej został zajęty przez oddziały Związku Pruskiego. W odpowiedzi na ten fakt w roku 1461 pod miasto podeszły wojska biskupa Pawła Legendorfa. Po trwającym prawie pół roku oblężeniu dowodzący obroną zamku Henryk z Tworkowa zgodził się na honorową kapitulację. Obrońcy opuścili Jeziorany zachowując mienie i uzbrojenie. Kolejny raz zamek był świadkiem wojennych zmagań w roku 1472 podczas tzw. wojny „popiej”. Wybrany na biskupa warmińskiego wbrew woli króla Kazimierza Jagiellończyka Mikołaj Tungen siłą zaczął zajmować biskupie zamki. W sierpniu roku 1472 po kilku krwawych szturmach zajął także zamek w Jezioranach.
W drugiej połowie XVI wieku na zlecenie biskupa Marcina Kromera zamek został odbudowany. Trudno powiedzieć kiedy do muru północnego dostawiono kolejne skrzydło. W ostatnich latach wieku XVII powstało skrzydło wschodnie z nową bramą i dwiema półcylindrycznymi basztami. Mimo że erze nowożytnej zamek utracił swe militarne znaczenie należał do jednej z lepiej utrzymanych biskupich rezydencji.
Po pierwszym rozbiorze Polski w roku 1772 Jeziorany znalazły się Królestwie Pruskim. W roku 1783 zamek i miasto zostały zniszczony przez pożar. Podczas odbudowy miasta rozebrano dwa zamkowe skrzydła a zachodnie zaadaptowano na ratusz. W roku 1905 nadbudowano je o jedną kondygnację i nakryto czterospadowym dachem. W miejscu zamkowej wieży postawiono remizę strażacką rozebraną w roku 1925. Do naszych czasów z biskupiego zamku w Jezioranach zachowało się jedynie mocno przebudowane skrzydło zachodnie. O jego gotyckim rodowodzie świadczy dolna kondygnacja wzniesiona z kamienia i sklepione piwnice.
