Zamek w Iłży
Już na przełomie XI-XII wieku około 1,5 km od dzisiejszego miasta istniał gród otoczony drewniano-ziemnym wałem i głęboka fosą. Gród wraz z osada w roku 1227 nadał biskupom krakowskim książę Leszek Biały. Prawdopodobnie w XIII wieku gród i osada zostały zniszczone. Tradycja wiąże to zdarzenie z najazdami Tatarów lecz mogło to być wynikiem konfliktu Łokietka z biskupem krakowskim Muskatą. Wkrótce jednak nastąpiła lokacja nowego miasta a na najwyższym najbardziej obronnym miejscu Góry Zamkowej stanął nowy pierwotnie drewniany gród. Być może na początku XIV wieku dobudowano do niego wysoką murowaną wieżę a następnie w latach 1327-47 wzniesiono kamienny gotycki zamek. Jego fundatorem był biskup krakowski Jan Grot. Zbudowany został z kamienia łamanego na planie nieregularnym zbliżonym do trójkąta z wjazdem od zachodu. Usytuowana we wschodnim narożniku murów wieża chroniła zamek od strony najłatwiejszego do niego dostępu. Utworzony przez mury obwodowe dziedziniec został zabudowany budynkami lecz trudno ustalić ich dokładny wygląd i układ. O wysokich walorach obronnych zamku przekonał się sam król Kazimierz Wielki którego wojska bezskutecznie oblegały warownię podczas jego zatargu z Janem Grotem o dziesięciny.
Górujący nad okolicą i zapewniający jej bezpieczeństwo iłżecki zamek stał się ośrodkiem administracyjnym całego biskupiego klucza dóbr siedziba starosty i sądu. W drugiej połowie XIV wieku za czasów biskupa Floriana Mokrska następuje rozbudowa zamku i połączenie go z murami miejskimi którymi z inicjatywy biskupa zostało otoczone miasto. Podczas tych prac wzniesiono wieże bramną występującą przed mury pierwotnego założenia. Kolejna rozbudowa była dziełem biskupa Jana Konarskiego w roku 1520. Około roku 1560 biskup Filip Padniewski zmienił średniowieczny układ zamku na wspaniałą renesansową rezydencję a pożar w roku 1588 stał się przyczyną jego następnej modernizacji dokonanej przez Marcina Szyszkowskiego. Modernizacji uległ również system obronny zamku. Otoczony został fortyfikacjami typu bastejowego.
Druga połowa XVII wieku to dla Iłży okres upadku związany z „potopem szwedzkim”. Wycofujący się z miasta w 1656 roku Szwedzi spalili i całkowicie zniszczyli zabudowania miejskie oraz zamek. Bardzo szybko jednak nastąpiła odbudowa zamku przeprowadził ją w 1670 roku biskup Andrzej Trzebicki. Następny wiek XVIII był okresem kolejnych częstych rozbudów oraz restauracji podupadającej biskupiej rezydencji.
Po rozbiorach Polski opuszczony i pozostawiony bez opieki zamek zaczął zamieniać się w ruinę. Na początku XIX Austriacy na krótko urządzili w nim szpital wojskowy. W niezniszczonych zamkowych komnatach mieszkańcy Iłży urządzali zabawy publiczne. Jedna z nich zakończyła się potężnym pożarem który strawił resztki zamku. Od tego momentu ruiny stały się źródłem łatwo dostępnych materiałów budowlanych. Dopiero w roku 1963 przeprowadzono na terenie zamkowym prace archeologiczne. W ostatnich latach wykonano prace zabezpieczające ruiny przed dalszą dewastacją a wieżę udostępniono turystom jako punkt widokowy.
Na podstawie zachowanych do naszych czasów ruin wyraźnie można wyróżnić właściwy zamek wysoki oraz położony poniżej zamek niski. Oprócz dość dobrze zachowanej wieży można obecnie zobaczyć fragmenty murów przyziemia ślady wież zarys fosy oraz pozostałości fortyfikacji bastejowych otaczających zamek niski.
