Ufortyfikowane wzgórze katedralne we Fromborku

Po zajęciu przez Zakon Krzyżacki ziem plemion pruskich z ich części w roku 1243 utworzona została diecezja warmińska. Usytuowana pomiędzy komturią bałgijską a elbląską ciągnęła się od Zalewu Wiślanego aż po źródła rzeki Łyny. Diecezje podzielono na dwie części: biskupią i kapitularną. Utworzone na ich terenie jednostki administracyjne zarządzane były z zamków. Początkowo stolicą diecezji było Braniewo, które w roku 1261 zostało doszczętnie zniszczone przez Prusów. Po roku 1274 biskup Henryk I Fleming  przeniósł  do Fromborka kapitułę warmińską i postanowił wybudować tu nową katedrę. Wzniesiony został kościół pw. Wniebowzięcia Panny Marii i św. Andrzeja Apostoła otoczony drewniano-ziemnymi umocnieniami.

Miejsce na budowę ufortyfikowanej siedziby biskupów warmińskich wybrano bardzo starannie. Powstała ona na krańcu morenowego wzgórza o stromym północnym zboczu. Od wschodu i zachodu znajdowały się głębokie wąwozy, które połączono fosą odcinającą wzgórze od strony południowej. W I połowie XIV wieku rozpoczęto wznosić na wzgórzu katedralnym obiekty murowane. Najbardziej okazałym budynkiem była gotycka katedra, której budowę ukończono w roku 1388. Miała ona początkowo cechy obronne. W najwyższej kondygnacji umieszczono ganek dla straży połączony z narożnymi wieżyczkami. W czasie odbudowy katedry po pożarze z roku 1551 zrezygnowano z cech obronnym na rzecz walorów dekoracyjnych.

Katedralne wzgórze otoczono ceglanymi murami obronnymi dostosowując ich przebieg do kształtu wzgórza. Bramę główną umieszczono w murze południowym. Drugą bramę w formie wysokiej wieży bramnej zwaną Bramą Mniejszą usytuowano w murze zachodnim. Prócz tego warownia posiadał jeszcze dwie furty północną i wschodnią. Wewnątrz murów  powstały budynki o charakterze mieszkalnym i gospodarczym. W narożniku płn-wsch wzniesiono dostawiony do muru dom kapituły a w płd-wsch szkołę katedralną. Wzdłuż muru północnego zbudowano mieszkania kanoników. Obok bramy znajdowały się mieszkania dla służby i kuchnie.

W roku 1414 rejza wojsk polsko-litewskich zniszczyła Frombork. Spalone zostało miasto oraz obrabowana katedra. Te wydarzenia spowodowały zapewne dalsze umacnianie katedralnego wzgórza. Do bramy dobudowano dwie półcylindryczne baszty o czterech kondygnacjach dostosowane do użycia broni palnej. Na zachód od bramy wzniesiona została pólcylindryczna otwarta od wewnątrz baszta o pięciu poziomach strzeleckich. W połowie XV wieku w narożniku płd-zach wzniesiono ośmioboczną basteję o murach 7 metrowej grubości zwaną „Magna turris”. Kurtynę północną wzmacniały dwie wieże: niezachowana wieża północna oraz wieża kustodi. Do użycia broni palnej dostosowano wysuniętą przed lico muru wieżę w narożniku płn-wsch.

W czasie wojny trzynastoletniej 1454–1466 Frombork próbowały zdobyć wojska krzyżackie dowodzone przez wielkiego mistrza Ludwika Erlichschausena. Jednak dowodzący obroną Wacław z Tworkowa zdołał utrzymać wzgórze do czasu nadejścia odsieczy. Na mocy pokoju toruńskiego z 1466 miasto wraz całą Warmią weszło w skład Korony Królestwa Polskiego. W roku 1478 podczas tzw. wojny księżej Frombork zajęły wojska polskie odbierając go zbuntowanemu biskupowi warmińskiemu Mikołaj Tungenowi.

W roku 1510 kanonikiem katedralnym został Mikołaj Kopernik. Za kwotę 175 grzywien kupił na własność wieżę płn-zach, którą przebudował na mieszkanie i pracownię. To w niej napisał swe najbardziej znane działo „O obrotach sfer niebieskich”. Nadzorował on także przebudowę średniowiecznych umocnień zniszczonych w 1520 r. w czasie wojny z księciem Albrechtem Brandenburskim, ostatnim wielkim mistrzem krzyżackim. W roku 1526 do muru wschodniego dostawiono rondelę Ferbera nazwaną tak na cześć ówczesnego biskupa. Wzmocniono wjazd budując w roku 1537 przedbramie. W tym też okresie na fundamentach szkoły katedralnej zbudowano nowy renesansowy pałac biskupi. Gdy zagrożenie wojenne zmalało część obiektów obronnych zaadaptowano na cele mieszkalne.

W lipcu 1626 Frombork zajął król szwedzki Gustaw Adolf. Ograbiono katedrę wywożąc do Szwecji bezcenne dzieła sztuki, rzeźby, obrazy oraz cały księgozbiór w tym wiele rękopisów. Ponownie Szwedzi pojawili się we Fromborku podczas „potopu”. W roku 1656 schronił się na wzgórzu katedralnym król Karol Gustaw uciekając przed zarazą w Prusach. Wycofując się z miasta Szwedzi ponownie dokonali licznych zniszczeń. Odbudowę wzgórza katedralnego przeprowadził bp Radziejowski. Podczas prac nadbudowano wielką basteję. Powstała dwupiętrowa dzwonnica zwana wieżą Radziejowskiego. W połowie XVIII pałac biskupi został przebudowany w stylu barokowym.

Kolejne wojny północna 1701-2, siedmioletnia 1756-63 oraz napoleońska 1807-09 także przyniosły zniszczenia i grabieże. W latach 1843 i 1856 prusacy rozebrali część fortyfikacji między innymi przedbramie. Wzgórze katedralne ucierpiało również w roku 1945, kiedy to zostało częściowo spalone. Po II wojnie światowej przez wiele lat trwały prace mające przywrócić miejscu dawną świetność. Należy wspomnieć tu o harcerskiej akcji „Operacja 1001 Frombork”, podczas której w latach 1966-1973 odbudowywano miasto aby przygotować obchody 500 rocznicy urodzin Kopernika.

Obecnie odnowiony teren wzgórza katedralnego jest udostępniony turystom. Tak jak dawniej także teraz dominująca budowlą wzgórza jest katedra. W części wschodniej założenia znajduje się pałac biskupi mieszczący muzeum Mikołaja Kopernika. Zachował się gotycki kapitularz, kanonie wewnętrzne oraz dzwonnica Radziejowskiego, w której urządzono planetarium. Zobaczyć można cały obwód murów obronnych z dwoma bramami oraz wieżami w tym tą najbardziej znaną wieżę Kopernika.