Zamek w Darłowie
Zamek w Darłowie jest najlepiej zachowaną książęcą siedzibą na Pomorzu Zachodnim. Jego masywna gotycka sylwetka przeglądająca się w wodach Wieprzy już z daleka przykuwa uwagę. Właśnie takie warownie jak darłowska sprawiają że czasy średniowiecza książąt i rycerzy wydają się nam takie ciekawe i tajemnicze.
Początki Darłowa sięgają XIII wieku kiedy to nad brzegiem morza u ujścia rzeki Wieprzy istniał gród kasztelański „Thirlov”. W roku 1271 książę Wisław II rugijski zakłada miasto Darłowo. Ponowna lokacja na prawie lubeckim ma miejsce w roku 1312. Należące do synów wojewody gdańskiego Święcy Darłowo zaczęło się szybko rozwijać. Mający spore długi Święcowie w roku 1327 za wysokim odszkodowaniem zgodzili się „ mieszczanom oddać zamek stojący blisko miasta z zastrzeżeniem że go zburzą i na jego miejscu zbudują karczmę”. Dotychczas nie udało się jednoznacznie stwierdzić gdzie znajdował się ten wspomniany w przekazach zamek i czy istniejący obecnie obiekt jest jego kontynuacją.
W I połowie XIV wieku ziemia sławieńska wraz z Darłowem znalazła się we władaniu książąt wołogoskich z dynastii Gryfitów. W roku 1352 książę Bogusław V kupuje w Darłowie od bogatej mieszki Elżbiety von Behr za sumę 1500 marek wyspę z młynem i przystępuje do budowy zamku. Prace budowlane ukończono przed rokiem 1372 kiedy to obył się zjazd książąt pomorskich braci i kuzynów Bogusława. Zamek zbudowano na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 32×34 m. Dziedziniec był otoczony murem o wysokości 14 m zwieńczonym blankami. Od strony południowej nieznacznie wysunięta prze lico znajdowała się czworograniasta wieża pełniąca zarazem funkcję bramy wjazdowej. Pierwotnie wieża miała przynajmniej cztery kondygnacje 22 m wysokości i zwieńczona była blankami. Na pierwszym piętrze zgodnie z obowiązującym wtedy zwyczajem umieszczono zamkową kaplicę. Drugie piętro zajmowała bezokienna komnata pełniąca rolę skarbca. Na ostatniej kondygnacji znajdowało się pomieszczenie dla staży. Pod przejazdem bramnym istniała przesklepiona cela więzienna dostępna ze skrzydła wschodniego. Komunikacja pomiędzy poszczególnymi poziomami wieży odbywała się poprzez schody umieszczone w grubości muru. Rozwiązanie to zastosowano zresztą także w innych budynkach zamkowych. Druga brama prowadząca na zamek od strony miasta usytuowana była w murze północnym. Nad przejazdem umieszczono nadwieszony ganek dla straży.
Zabudowania zamkowe usytuowano wzdłuż południowej i wschodniej kurtyny muru obwodowego. Jako pierwsze wzniesiono skrzydło południowe. Zajmowało płd-zach narożnik dziedzińca i miało plan prostokąta o wymiarach 12,5x15m. Był to najbardziej reprezentacyjny budynek zamku. Na pierwszym piętrze mieścił prywatne pomieszczenia mieszkalne księcia. Na wschód od wieży znajdował się budynek zwany „łącznikiem” przeznaczony zapewne dla zarządcy. Zbudowany na planie kwadratu o wymiarach 8m posiadał dwie kondygnacje. W narożniku pł-wsch znajdował się niewielki trójkondygnacyjny budynek mieszkalny dla załogi. Na parterze był połączony z czteroprzęsłową salą skrzydła wschodniego. Ta obszerna komnata 6x21m zajmująca całą długość muru wschodniego pełniła rolę Sali Rycerskiej. Od strony dziedzińca posiadała cztery duże ostrołukowe okna. Zamek otaczała fosa a od południa przylegało do niego posiadające ziemne wały podzamcze.
Po śmierci Bogusława V w roku 1373 kolejni władcy z dynastii Gryfitów rzadziej przebywali w darłowskim zamku jednak go nie zaniedbywali. Sytuacja zmieniła się gdy osiadł w nim po ucieczce z Visby na Gotlandi Eryk I zdetronizowany król Dani Szwecji i Norwegii. Była to niezwykle barwna postać. Wnuk Bogusław V i prawnuk króla Kazimierza Wielkiego urodził się w Darłowie i jako jedyny z Gryfitów dosięgnął królewskiej korony. Adoptowany przez swą cioteczną babkę królową duńską Małgorzatę został władcą Dani. 17 czerwca 1397 na mocy Unii Kalmarskiej otrzymał również koronę Szwecji i Norwegii. Niestety awanturnicza natura Eryka przysparzała mu licznych wrogów. Prowadzone przez niego nieustannie wojny doprowadziły do rozpadu zjednoczoną Skandynawię i pozbawiły go tronu. W roku 1437 urażony schronił się na Gotlandi skąd przez 12 lat urządzał łupieżcze wypady oraz napadał na kupieckie statki pływające po Bałtyku. Zyskało mu to sławę „króla korsarzy” i ostatniego wikinga. W roku 1449 Eryk powrócił do rodzinnego Darłowa. Jak wspominają kroniki przywiózł ze sobą mityczne skarby plon swej pirackiej działalności. Do dzisiaj krążą legendy o tych bogactwach i niejeden ich szuka.
Rezydujący w latach 1449-59 w Darłowie Eryk rozbudował zamek. Wzniesione zostało dwukondygnacyjne skrzydło zachodnie a Salę Rycerską skrzydła wschodniego przykryto sklepieniem gwieździstym. Od południa dobudowano przedbramie a zamek został otoczony drugim zewnętrznym murem. Kolejny władca Bogusław X około roku 1480 wzniósł w fosie wzdłuż całego zachodniego muru budynek o wymiarach 10,6×36 m. Nowe skrzydło tzw. wieprzańskie posiadało trzy kondygnacje i było największym na zamku. Jednocześnie dokonano rozbiórki wewnętrznego traktu skrzydła południowego które straciło na znaczeniu stając się siedzibą zarządcy i załogi wojskowej. Zburzone zostało także skrzydło Eryka I przez co dziedziniec odzyskał dawne proporcje.
W pierwszej połowie XVI wieku za czasów księcia Branima XI darłowski zamek został przekształcony w nowożytną rezydencję. Dokonano nadbudowy skrzydła wschodniego o dwie kondygnacje. Na pierwszym piętrze umieszczono salę reprezentacyjną zwaną też „taneczną”. Na drugim zespół trzech apartamentów zwanych zielonymi mieszkaniami od koloru adamaszku którym były obite ściany. Przebudowano budynek w narożniku płn-wsch. Przedłużono o jedno przęsło Salę Rycerską oraz dobudowano wieżową klatkę schodową. Identyczną klatkę schodową uzyskało skrzydło południowe które podwyższono o jedno piętro. Również wieża została nadbudowana o dwie kondygnacje do wysokości 26 metrów. Kolejny książę Jan Fryderyk około roku 1571 wzniósł po północnej stronie muru czterokondygnacyjny renesansowy budynek z przejazdem bramnym. Spowodowało to przesuniecie fosy i budowę nowego mostu zwodzonego łączącego zamek z miastem. Skrzydło północne na piętrze mieściło tzw. małą jadalnię a wyżej książęcą sypialnie.
W latach 1622-37 Darłowo jest siedzibą ostatniego Gryfity Bogusława XIV. Po pożarze miasta i zamku w roku 1624 dokonał on remontu skrzydła wschodniego. Na pierwszym i drugim piętrze wybito w murze obronnym nowe duże okna. Salę Rycerska przebudowano na bogato zdobioną kaplicę zamkową. Niestety nie odtworzono zawalonego sklepienia gwieździstego. Cały zamek został otynkowany i pomalowany. Po śmierci Bogusława XIV Pomorze zostaje zajęte przez Brandenburczyków. Jednak zamek do roku 1654 pozostaje w rękach księżnej Elżbiety wdowie po Bogusławie.
Następne wieki nie są dla darłowskiego zamku zbyt pomyśle. Obiekt utracił funkcję rezydencji i stał się własnością państwową. Pożary w latach 1679 i 1680 oraz adaptacja skrzydła wschodniego na magazyn soli przyczyniły się do wielu zniszczeń. W roku 1833 całkowitej rozbiórce do poziomu dziedzińca uległo skrzydło zachodnie. Rozebrano także górne kondygnacje w łączniku w narożniku płd-wsch i skrzydle północnym. Około roku 1850 w skrzydle południowym urządzono więzienie. W latach międzywojennych przeprowadzono prace w celu przystosowania zamku do celów muzealnych. Pomimo że zapobiegło to dalszej dewastacji obiektu było przyczyną wielu przemurowań i adaptacji nie zawsze zgodnych z historią. Kolejnego remontu zgodnego z zasadami konserwatorskimi doczekał się zamek w latach 1971-88. Obecnie w jego wnętrzach mieści się Muzeum Książąt Pomorskich.
Dzięki przeprowadzonym pracom zobaczyć można odtworzone sklepienie gwieździste w dawnej Sali Rycerskiej zrekonstruowany dansker na elewacji skrzydła wschodniego oraz układ blend na murze obwodowym. Jak dawniej można wspiąć się na wieże wąską klatką w grubości muru. Warte zobaczenia są także cenne eksponaty sztuki sakralnej oraz zabytki związane z etnografia Pomorza zgromadzone w zamkowych komnatach. Myślę że żadnego miłośnika zamków nie trzeba namawiać do zwiedzenia zamku w Darłowie. Uważam że wart jest uwagi i zobaczenia nawet przez turystów mniej interesujących się architekturą obronną.
