Kościół obronny w Dacia

 ( niem. Stein; węg. Garat )

Pierwsza informacja o założonej przez Sasów wsi pochodzi z 1309 roku. Już w połowie XIII wieku w osadzie powstał kościół. Była to trójnawowa bezwieżowa romańska bazylika. Posiadała kwadratowe prezbiterium oraz półokrągłą absydę. Nawy boczne oddzielone były od nawy głównej czterema parami półkolistych arkad kolumnowych.

Około 1500 roku przeprowadzono inkastelację kościoła. Zburzono nawy boczne i zamurowano arkady. Nad nawą główną i absydą powstał poziom obronny z otworami strzelniczymi. Drewniany strop zastąpiono sklepieniem kolebkowym z datą remontu 1517. Kościół otoczono murem obronnym wzniesionym na planie prostokąta o wymiarach 64x55m. Mur o wysokości siedem – osiem metrów posiadał ganek obronny ze strzelnicami zamykanymi od wewnątrz dębowymi osłonami. W narożnikach muru wzniesiono kwadratowe wieże nieznacznie go przewyższające zwieńczone czterospadowym dachem. Wysunięte przed jego lico muru dzięki umieszczonym na wszystkich bokach strzelnicom pozwalały na ostrzał flankujący. Pośrodku północnej kurtyny powstał prostokątny bastion zwieńczony jednospadowym dachem wyposażony w machikuły. Zapewne podobny znajdował się na środku kurtyny południowej. Ufortyfikowany kościół służył okolicznym mieszkańcom jako miejsce, gdzie mogli magazynować zapasy. Pozwalał także schronić się w momencie zagrożenia i przeczekać lub bronić przed ewentualnym atakiem.

W 1845 roku kościół otrzymał obecny wygląd. Wyburzono wówczas poziom obronny nad nawą główną i wydłużono ją w kierunku zachodnim.  Brak pewnych informacji, kiedy wzniesiono pierwszą wieżę kościelną. Obecna pochodząca z 1845 roku zastąpiła dwie wcześniejsze zniszczone przez trzęsienia ziemi z lat 1738 i 1763.  Na początku XX wieku wyburzono płd.-zach. narożnik umocnień i wybudowano ich miejsce szkołę.

Do naszych czasów zachowały się trzy wieże obronne, północny bastion  oraz mur obronny bez narożnika płd.-wsch. W budynku kościoła tylko zachowane w absydzie otwory strzelnicze  świadczą o jego obronnym charakterze.