Zamek bastionowy w Czemiernikach

Pierwsza wzmianka o wsi Czemierniki pochodzi z 1325 roku. Jaj właścicielem był wówczas ród Dębińskich herbu Rawicz. W 1509 roku wieś staje się własnością zamożnego rodu Firlejów.  Mikołaj Firlej, hetman wielki koronny i kasztelan krakowski za zasługi pod Smoleńskiem uzyskał od króla Zygmunta Starego prawa miejskie dla Czemiernik. Okres świetności miasta przypada na czasy gdy jego właścicielem w 1602 roku zostaje biskup płocki Henryk Firlej późniejszy prymas Polski. Likwiduje on zbór kalwiński, buduje kościół i zakłada misję jezuitów. Wznosi także późnorenesansowy dwór otoczony fortyfikacjami bastionowymi. Zbudowany został po wschodniej stronie miasta oddzielony od niego stawami. Założenie miało formę  starowłoskiego „palazzo in fortezza”.

Trzykondygnacyjny dwór powstał na planie prostokąta w zachodnim narożniku założenia. Przyziemie miało funkcje gospodarcze. Na piętrze znajdowała się duża sień i apartamenty mieszkalne po jej obu stronach. Na wyższej kondygnacji mieściła się duża sala a po jej bokach pomieszczenia o podobnym układzie jak niżej. Budynek zwieńczony był pogrążonym dachem z attyką w której były być może strzelnice. Dwór od reszty założenia oddzielony był fosą. Wjazd prowadził po zwodzonym moście do loggii ze schodami wiodącymi na pierwsze piętro.

Fortyfikacje bastionowe powstały na planie nieregularnego czworoboku który od zachodu, południa i częściowo od północy przylegał do stawów. Bastiony północny i południowy posiadały kazamaty natomiast oba bastiony wschodnie wypełnione były ziemią. Łączące bastiony mury kurtynowe wzniesiono z cegły i wyposażono w liczne strzelnice kluczowe. Bramę wjazdową usytuowano obok bastionu południowego na osi grobli wiodącej do miasta. Posiadała jeden sklepiony przelot bez bocznych furt dla pieszych i zwieńczona została ośmiobocznym samborzem czyli pomieszczeniem dla straży. Prawdopodobnie przed bramą był zwodzony most. Wewnątrz fortyfikacji znajdowały się zabudowania gospodarcze oraz ogród który w czasach świetności uznawany był za jeden z piękniejszych w Rzeczypospolitej.

W okresie od października 1625 do stycznia 1626 roku, w Czemiernikach przebywał wraz z rodziną i dworem król Zygmunt III Waza. Schronił się tu w obawie przed  panującą wówczas w Krakowie zarazą. W 1655 roku miasto zostało zniszczone przez Szwedów jednak zamku nie udało im się zdobyć. W 1680 roku Czemierniki stają się własnością Jana III Sobieskiego a potem jego syna Jakuba. Kolejnym właścicielem zamku i miasta zostaje w 1719 roku wojewoda podolski Stefan Humięcki. Jest on inicjatorem barokowej przebudowy dworu. Budynek zostaje zwieńczony mansardowym łamanym dachem z ozdobnymi szczytami wolutowymi. Wzmocnione zostały fortyfikacje oraz wzniesiono nowe budynki gospodarcze. Po śmierci Ignacego Humięckiego w 1777 roku spadkobiercą majątku zostaje jego siostra Izabela żona Jana Małachowskiego.

W 1813 roku dwór zostaje zniszczony przez pożar. W 1850 majątek kupuje generał Wincenty hrabia Krasiński. Dwa lata później przeprowadzony zostaje remont rezydencji. Zniszczony dach zastąpiono nowym, pogrążonym typu koszowego z neogotycką attyką. Zamurowano arkady loggii oraz przebudowane wnętrza. Ostatnim, przedwojennym dziedzicem majątku był hrabia Karol Raczyński, który rzadko odwiedzał swój majątek. Częściej przebywał tu jego syn Roger.

Po II wojnie światowej zdewastowany pałac w 1951 roku zostaje wyremontowany i zaadaptowany na Państwowy Dom Dziecka. Po likwidacji Domu Dziecka w 1981 roku obiekt zostaje przekazany Państwowemu Ośrodkowi Szkolno-Wychowawczemu dla dzieci z lekkim upośledzeniem. W latach 1983-87 maja miejsce prace konserwatorskie. W 2002 roku Ośrodek zostaje przeniesiony do Radzynia a pałac zwrócono spadkobiercom przedwojennych właścicieli reprezentowanych przez hrabiego Stefana Dembińskiego. W 2004 roku powstaje Fundacja Fortalicja Czemierniki która kilka lat później przystępuje do remontu zabytkowego założenia. Niestety prace nie zostają ukończone. W listopadzie 2013 roku nowymi właścicielami pałacu zostają Włodzimierz i Małgorzata Jabłońscy.

Do naszych czasów najlepiej zachowała się brama wjazdowa oraz budynek dworu. Otaczające założenie mury oraz bastiony zostały częściowo rozebrane i uszkodzone.