Kościół obronny w Cristian
( niem. Grossau; węg. Kereszténysziget )
Początki osady sięgają XII wieku, kiedy to król węgierski Gejza II sprowadził osadników z Niemiec w czasie pierwszej fali kolonizacji. Po raz pierwszy w źródłach pisanych wieś pojawia się w 1223 roku. W XIII wieku został wzniesiony trzynawowy romański kościół pod wezwaniem św. Serwacego. Pod koniec wieku otoczono go ziemnym wałem z drewnianą palisadą. Być może już w XIV wieku wieś postawiła sobie ambitny cel, jak niewiele innych miejscowości w tym czasie zastąpienie starej bazyliki nowym gotyckim kościołem. Rozpoczęte prace musiały jednak zostać przerwane, gdyż pojawiające się zagrożenie tureckie sprawiło, że rozbudowa fortyfikacji stała się pilniejsza. Prawdopodobnie w tym czasie powstał wewnętrzny mur, którym otoczono kościół. W 1493 roku wieś została spalona podczas tureckiego najazdu. Sam kościół nie ucierpiał, co może świadczyć, że umocnienia okazały się na tyle mocne, że oparły się najeźdźcom.
W latach 1472-98 rozebrano romański kościół i w jego miejsce wzniesiono trzynawowy halowy kościół gotycki. Powstało wieloboczne prezbiterium z dwiema kaplicami, a arkady do naw bocznych zastąpiono filarami. Nawa główna osiągnęła 18,3 m długości i 17,5 m szerokości oraz 28,4 m wysokości. Prezbiterium miało wymiary 15,5 m długości i 8,4 m szerokości oraz 26,3 m wysokości. Nawa główna otrzymała sklepienie siatkowe a prezbiterium krzyżowo-żebrowe. Przylegająca do kościoła od zachodu romańska wieża została podwyższona o ufortyfikowane piętro. Także chór otrzymał warowną kondygnację prowadzącą do niej dostawioną do północnej ściany wieżową klatką schodową.
W początku XVI wieku kontynuowano prace nad umocnieniem otaczających kościół fortyfikacji. W ich wyniku został otoczony dwoma murami oddalonymi od siebie o 3m na planie nieregularnego pięcioboku. W zewnętrznym murze wspartym przyporami powstało pięć baszt wysuniętych przed jego lico. Wjazd prowadził od zachodu przez wieżę bramną. Od północy powstały dwa podzamcza oddzielone od siebie podwójnym murem. Na pierwszym z nich zbudowano plebanię. Do wewnętrznego muru dobudowano ciąg spichlerzy, w których mieszkańcy wioski gromadzili zapasy. Pozwalały one przetrwać ewentualne oblężenie.
W 1529 roku osada ponownie zostaje zniszczona tym razem przez żołnierzy wołoskiego bojara Dragana, którzy oblegali Sybin. W latach 80-tych XVI wieku w narożniku płd.-wsch. na miejscu niewielkiej kaplicy zbudowano masywną basztę na planie ośmioboku. Zaopatrzona w machikuły była przystosowana do użycia broni palnej. W 1599 roku twierdza zostaje zajęta przez wojska hospodara wołoskiego Michała Walecznego. Kolejny turecki najazd wspierany przez Tatarów na Siedmiogród ma miejsce w 1658 roku. Miejscowy pastor Johan Olthard za sumę 60 talarów zapewnia ochronę twierdzy. Niestety, kiedy obce wojska maszerują pod jej murami jeden z pijanych mieszkańców strzela do nich. Incydent kończy się tragicznie. Zamek zostaje zdobyty, a ukryci na kościelnej wieży ostatni obrońcy giną w pożarze. Zniszczona zostaje wieś a jej mieszkańcy zdziesiątkowani.
W 1750 roku podczas powodzi wezbrane wody rzeki Sybin zniszczyły wieżę bramną. Nowe wejście powstało od strony południowej. Obok wybudowano mieszkanie dla strażnika. Usunięto wewnętrzny mur po stronie północnej, południowej i wschodniej. W 1805 roku odbudowano zniszczoną podczas trzęsienia ziemi kościelną wieżę i wyposażono w cztery narożne wieżyczki.
Położony nieopodal Sybina Cristian jest chętnie odwiedzanym miejscem i celem wycieczek. Zachowany kościół obronny siedmiogrodzkich Sasów jest jednym z ciekawszych. Do naszych czasów zachowały się otaczające go mury, cztery z pięciu wież oraz ośmioboczna baszta. Wewnątrz twierdzy zobaczyć można trzy pozostawione spichlerze pozwalające sobie wyobrazić jak to funkcjonowało w przeszłości. Atrakcyjnie przedstawia się wnętrze gotyckiego kościoła. Dolna część kościelnej wieży to pozostałość najwcześniejszego romańskiego kościoła.
