Kościół obronny w Cristian

 ( niem. Neustadt; węg. Keresztényfalva )

Osada została założona przez Sasów w połowie XIII wieku. Około 1270 roku we wsi zbudowano kościół pod wezwaniem św. Mikołaja. Świątynia na przestrzeni wieków przeszła wiele zmian spowodowanych głównie przez zniszczenia wywołane trzęsieniami ziemi.

Na początku XV wieku mieszkańcy rozpoczęli budowę umocnień wokół kościoła. Zbudowali mur na planie owalu, którego wysokość miała od sześciu do nawet dziesięciu  metrów, a grubość  prawie 2 metry. Do jego budowy użyto kamieni i gruzu. W obwód obronny wkomponowano osiem wież, które wszystkie były wysunięte przed lico muru. Miały różne formy. Cztery wieży po stronie południowej i wschodniej wzniesiono na planie kwadratu. Kolejne dwie kwadratowe usytuowano od północy. Natomiast w narożniku płn.-wsch. i płn.-zach. wzniesione wieży były półokrągłe. Różne było zwieńczenie wież część posiadała dachy namiotowe, cześć jednospadowe. Wszystkie miały machikuły i otwory strzelnicze. Komunikację między wieżami zapewniał poprowadzony wzdłuż całego muru kryty ganek dla obrońców. Dostać się na niego można było jedynie po drabinie. Do muru przylegało 160 pomieszczeń służących jako magazyny i spichlerze zapewniające zapasy w czasie oblężenia. W narożniku płd.-zach. umieszczono wieżę bramną.

Prace nad ulepszaniem fortyfikacji kościoła w Cristiani trwały prawie 200 lat. W drugim etapie powstał zewnętrzny mur niższy od pierwszego mający trzy-cztery metry wysokości i jeden metr grubości. Połączył on narożniki wież tworząc międzymurze. Wjazd wzmocniono przedbramiem mającym formę barbakanu. Warownia dodatkowo została otoczona fosą zasilaną wodami pobliskiej rzeki. Mimo umocnień w 1611 roku twierdzę zajmują oddziały księcia siedmiogrodzkiego Gabriela Batorego. Być może dopiero po tych wydarzeniach dokończono budowę fortyfikacji. W 1645 roku powstała jedyna wieża w murze zewnętrznym. Została wzniesiona po zachodniej stronie barbakanu na planie pięciokąta. Zachowane w niej ślady komina i otwór dymny sugerują, że być może prócz funkcji mieszkalnych była wykorzystywana do ogrzewania wody, smoły lub oleju. Obrońcy zapewne korzystali z tego podczas oblężenia wylewając wrzątek przez  machikuły na szturmujących mury napastników.

Umocnienia nie uchroniły mieszkańców także w 1658 roku, kiedy to twierdza została podpalona przez Tatarów. W 1704 roku warownia wpada w ręce Kuruców. Ich dwuletnia okupacja powoduje spore zniszczenia. Działania wojenne oraz trzęsienia ziemi doprowadzają gotycki kościół do ruiny. W latach 1839-41 w miejsce zrujnowanego średniowiecznego kościoła wzniesiono nowy halowy w stylu klasycystycznym. W tym czasie zburzono także basztę bramną wznosząc na jej miejscu budynek plebani oraz zasypano otaczającą warownię fosę. Gotycką dzwonnicę podwyższono i zwieńczono strzelistą wieżą. Z powodu złego stanu technicznego otaczające wewnętrzny mur magazyny i pomieszczenia mieszkalne rozebrano w 1899 roku.

Obronny kościół w Cristiani przetrwał do naszych czasów z podwójnym pierścieniowym murem i ośmioma dobrze zachowanymi wieżami. Jest klasycznym przykładem średniowiecznej architektury obronnej siedmiogrodzkich Sasów.  Z pierwszego kościoła pozostał jedynie zachodni portal oraz dolne partie kościelnej wieży.