Zamek w Cieszynie
Charakterystyczne wzgórze zwane zamkowym ze smukłą gotycką wieżą i romańską rotundą uważa się powszechnie za zaczątek miasta. Legenda mówi że Cieszyn został założony w roku 810 lecz najnowsze badania archeologiczne znacznie przesunęły datę zasiedlenia wzgórza. Na przełomie IX i X wieku cieszyński gród był ufortyfikowaną osadą otoczoną drewniano-ziemnymi wałami których wysokość dochodziła do 10 metrów. W czasach pierwszych Piastów jako siedziba kasztelana stał się ośrodkiem administracji a także ważną strategicznie strażnicą strzegącą południowych obrzeży kraju. Pierwsza wzmianka pisana o Cieszynie pojawia się już w roku 1155 w bulli papieża Hadriana IV.
W połowie XI wieku na terenie grodu zostaje wzniesiona romańska rotunda pod wezwaniem św. Mikołaja. Jest to jedna z najstarszych świątyń chrześcijańskich na terenie Polski. Ta masywna budowla z wapiennych ciosów była połączona pomostem z dworem kasztelana zwanym palatium i w czasie ataku wroga była wykorzystywana jako miejsce schronienia.
Po dokonanym przez króla Bolesława Krzywoustego rozbiciu dzielnicowym w roku 1138 Cieszyn znalazł się w granicach księstwa opolsko-raciborskiego księcia Władysław II. Jego syn Mieszko I ze schedy po ojcu utworzył samodzielne księstwo ze stolicą w Cieszynie. W wyniku ostatnio przeprowadzonych prac archeologicznych odkryto w zachodniej części zamkowego wzgórza pozostałości cylindrycznej wieży. Czas jej budowy to prawdopodobnie koniec XIII wieku i stanowi ona najstarszą murowaną świecką budowlę w Cieszynie. Była to tzw. wieża obrony ostatecznej pełniła funkcję ostatniej szansy dla mieszkańców. Jej średnica wynosiła 12 m szerokość murów sięgała 4m a wysokość 30m. W tym też zapewne czasie zastąpiono ziemne wały kamiennym murem obwodowym. Obecny stan wiedzy uniemożliwia dokładne odtworzenie pierwotnego założenia oraz kolejnych faz rozwoju zamku.
W XIV wieku kolejni książęta cieszyńscy Kazimierz I i Przemysław I Noszak rozpoczęli budowę wspaniałej gotyckiej rezydencji. Składała się z dwóch części zamku górnego i średniego oraz podzamcza zwanego zamkiem dolnym. Najbardziej reprezentacyjny był otoczony potrójnymi murami zamek górny. Znajdowały się tam komnaty książęce kaplica oraz wysoka wieża obronna zwana Piastowską. Wzniesiona na planie kwadratu w płn-wsch narożniku wzgórza posiadała machikuły i była zwieńczona wysokim hełmem. Zdobiły ją tarcze herbowe z orłami Piastów Śląskich oznaka książęcej władzy. Zamek średni położony był na wschodnim zboczu wzgórza. Wjazdu broniła brama przed którą wzniesiono okrągła basteję ze stanowiskami artyleryjskimi. Najniżej położony zamek dolny miał charakter gospodarczy. Droga do niego prowadziła przez zwodzony most a na jego terenie znajdowały się pomieszczenia dla służby zbrojownia i stajnie.
Mimo licznych pożarów i następujących po nich przebudów cieszyński zamek przez prawie dwa stulecia był potężną dobrze ufortyfikowaną twierdzą. O jego świetności świadczy między innymi zachowany opis pochodzący z Kroniki Śląska Jakuba Schickfusa z roku 1619. Po śmierci w 1625 Fryderyka Wilhelma ostatniego cieszyńskiego księcia rządy objęła jego siostra Elżbieta Lukrecja. Były to czasy wyniszczającej wojny trzydziestoletniej. Cieszyn w tym czasie stanowił lenno króla czeskiego z dynastii Habsburgów. W roku 1645 zamek został zdobyty przez wojska szwedzkie jednak już dwa lata później po silnym ostrzale artyleryjskim przeszedł w ręce Austriaków. Niestety był to kres świetności książęcej rezydencji. Zniszczenia spowodowane działaniami wojennymi były tak duże że nie podjęto odbudowy zamku.
Po śmierci księżnej Elżbiety Lukrecji w roku 1653 Księstwo Cieszyńskie stało się własnością Habsburgów. Przystąpiono do rozbiórki zamkowych murów wznosząc na ich miejscu zabudowania browaru. W połowie XIX wieku z inicjatywy księcia Karola Habsburga zniwelowano teren zamkowego wzgórza zakładając na jego terenie park krajobrazowy. Pozostawiono jedynie wieżę Piastowską oraz przekształconą w klasycystyczny pawilon romańską rotundę. W miejsce dawnego zamku dolnego wzniesiono Pałac Myśliwski oraz oranżerię. Sentymentalny charakter parku został podkreślony przez ostatnie budowlane przedsięwzięcie z roku 1914 jakim była budowa przez arcyksięcia Fryderyka Habsburga sztucznych ruin.
Obecnie teren zamku udostępniony jest turystom. Zwiedzić można odnowioną górującą nad zamkowym wzgórzem wieżę Piastowską. Pokonując 120 stopni z jej szczytu podziwiać można wspaniałą panoramę polskiego i czeskiego Cieszyna. Zobaczyć można również charakterystyczna sylwetkę romańskiej kaplicy grodowej której wizerunek umieszczono na banknocie. Trwające obecnie prace archeologiczne ujawniły XIII-wieczną kamienną wieżę. Planowana jest jej rekonstrukcja z przeznaczeniem na punkt widokowy. Odtworzone mają być również fragmenty murów zamkowych aby wyeksponować i pokazać wielkość gotyckiej warowni.
