Zamek w Chęcinach

Jadąc drogą z Krakowa do Kielc już z daleka widać trzy charakterystyczne wieże chęcińskiego zamku. Wzniesiony został na stromym wzniesieniu na przełomie XIII i XIV wieku. Fundatorem zamku był prawdopodobnie Władysław Łokietek, chociaż niektórzy historycy uważają, że wzniósł go na zlecenie króla Wacława II biskup krakowski Jan Muskata. Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z roku 1306. Jego szybki rozwój spowodował, że około roku 1320 stał się siedzibą kasztelani przeniesionej z Małogoszczy.

Pierwotny zamek powstał na planie nieregularnego wieloboku, wykorzystując walory obronne wzgórza. Dziedziniec otaczały wysokie na 9 metrów mury ze strzelnicami i gankiem dla straży. Wzdłuż północnego muru znajdował się budynek mieszkalny. Od strony wschodu i zachodu zamku broniły dwie wysokie cylindryczne wieże o dwumetrowej grubości murach. Zachodnia była miejscem ostatniej obrony natomiast wschodnia wspierała obronę bramy. Wjazd do zamku prowadził przez długi most biegnący nad sztuczną fosą, wsparty na kamiennych filarach.

W czasach króla Władysława Łokietka zamek był miejscem częstych zjazdów rycerstwa. W obawie przed Krzyżakami stał się również miejscem przechowywania skarbu katedry gnieźnieńskiej. Służył temu wzniesiony obok wieży wschodniej budynek skarbca. Za czasów panowania króla Kazimierza Wielkiego nastąpiła dalsza rozbudowa warowni. Między innymi nadbudowano cegłą obie wieże. Zamek stał się siedziba starostów grodowych, a Chęciny stolicą powiatu. Dochody starostwa stanowiły uposażenie mieszkającej tu drugiej żony Kazimierza Wielkiego Adelajdy, a później jego siostry Elżbiety matki Ludwika Węgierskiego.

W czasach Jagiellonów zamek w Chęcinach był często wykorzystywany jako więzienie. W lochu przebywali między innymi osadzony za bunt przyrodni brat Władysława Jagiełły Andrzej Wingold oraz wzięty do niewoli pod Grunwaldem Michał Küchmeister von Sternberg, późniejszy wielki mistrz. Służył również jako bezpieczne schronienie królewskim rodzinom oraz był uposażeniem wdów królewskich. Na zamku mieszkała królowa Bona, która zgromadziła tu ogromne skarby. Jednocześnie zamek był siedzibą starostów oraz sądu i kancelarii grodzkiej.
W XV wieku dokonano rozbudowy zamku. Przez dodanie od strony wschodniej przedbramia wzmocniono budynek bramny od strony zachodniej natomiast wzniesiono tzw. zamek niższy. Posiadał on duży otoczony murem dziedziniec z głęboką studnią oraz usytuowaną w narożniku płn-zach kwadratową wieżę strażniczą. Jego zabudowę stanowiły budynki gospodarcze. Zamki łączyła brama z brukowaną równią pochyłą. Istniejąca obecnie w murze zachodnim furta została przebita w wieku XVII.

W połowie XVI wieku chęcińską warownię strawił duży pożar. Ówczesny starosta Stanisław Dębiński około roku 1576 odbudował zamek. Przebudowie uległ główny dom mieszkalny i budynek bramny oraz zostały wzniesione nowe budynki. Nowy wygląd uzyskał zamkowy dziedziniec poprzez dodanie arkadowych krużganków.
Koniec wieku XVI to początek powolnego spadku znaczenia zamku. Świadczyło o tym między innymi przeniesienie w roku 1588 ksiąg powiatu ziemskiego z zamku do kościoła. Wiek XVII to kolejne trudne lata. Już w roku 1607 podczas rokoszu Zebrzydowskiego, zamek zostaje zdobyty ograbiony i poważnie zniszczony. Starosta chęciński Stanisław Branicki w 1610 odbudował zamek, a kolejne zniszczenia mają miejsce podczas „potopu szwedzkiego” w 1657. Mimo, że książę Siedmiogrodu Jerzy Rakoczy nie zdobył twierdzy, to jednak uległa ona poważnym zniszczeniom podczas oblężenia. Ostatecznym ciosem dla zamku w Chęcinach było zdobycie go przez Szwedów w roku 1707. Przestał być siedzibą starostów, mieścił jedynie mieszkania urzędników i służby. W tym czasie zamek był otynkowany, a wieże posiadały barokowe hełmy.

Pod koniec XVIII zamek jest już niezamieszkały, a po rozbiorach Polski następuje jego szybki upadek. Przeprowadzona przez Austriaków rozbiórka murów doprowadziła go do zupełnej ruiny. W roku 1877 przystąpiono do pierwszych prac konserwacyjnych, lecz ich efekt był niewielki. Kolejne zniszczenia przyniosły działania wojenne w roku 1915. Na wskutek ostrzału artyleryjskiego zniszczeniu uległy górne partie wież.
Po drugiej wojnie światowej już w roku 1947 przystąpiono do zabezpieczania ruin. Wyremontowano wieże oraz zabezpieczono nadwątlone mury. Podczas kolejnych prac odgruzowano dolny oraz górny zamek odsłaniając jego ukryte partie.

Obecnie chęciński zamek udostępniony jest turystom. Dzięki wycięciu drzew na zamkowej górze jego sylwetka widoczna jest z wielu kilometrów. W dobrym stanie zachowały się trzy wieże. Na dwóch z nich wschodniej i zachodniej urządzono tarasy widokowe, skąd rozciąga się wspaniała panorama Chęcin i okolic. Zachowały się również częściowo zrekonstruowane mury obwodowe i budynek bramny z arkadowym wejściem, usytuowanym poniżej dawnej bramy wjazdowej. Zobaczyć możemy również mury skarbca, pozostałości domu mieszkalnego oraz studni znajdującej się na zamku niższym.