Zamek Špilberk
Pierwszy królewski zamek w Brnie znajdował się na Petrowie. W latach 1234-37 stał się on częścią miasta i od tego momentu czescy władcy nie posiadali w Brnie obronnej siedziby. Prawdopodobnie po roku 1240 król Wacław I podjął decyzję o budowie nowej warowni. Na miejsce jej budowy wybrano niewielkie skaliste wzgórze górujące nad historycznym centrum miasta. Prace przy wznoszeniu zamku ukończono w 1277 roku za panowania syna Wacława, Przemysła II Otokara. Z tego roku pochodzi najstarsza pisana wzmianka o zamku, w której wspomniana jest zamkowa kaplica. Początkowo nowa królewska siedziba nosiła nazwę Brno. Około roku 1300 przyjęła się nazwa Špilberk.
Średniowieczny zamek powstał na planie nieregularnego czworoboku zbliżonego do trapezu. Posiadał kamienne mury obronne o wysokości 8m, których grubość wynosiła średnio 2,8m. Przy kurtynie wschodniej znajdował się główny budynek mieszkalny. Obok niego usytuowano masywną czworoboczną wieżę o podstawie 15m wysuniętą prze lico muru. Pomiędzy wieżą i budynkiem znajdowała się brama prowadząca do miasta. Drugą bramę umożliwiającą wjazd do zamku umieszczono w kurtynie zachodniej. Prowadziła do niej stroma droga i most nad otaczającą warownie fosą. Po południowej stronie bramy wkomponowano w mur obwodowy cylindryczną wieżę o średnicy 15m, której mur miał 3,5m grubości. W jej pobliżu na dziedzińcu znajdowała się studnia. Zamek posiadał także cysterny służące do gromadzenia wody. Wzdłuż kurtyn północnej i południowej z czasem wzniesiono kolejne budynki o charakterze gospodarczym oraz mieszkania dla służby.
Po śmierci ostatniego z Przemyślidów Wacława III w 1306 Špilberk zajęły wojska austriackie. Kiedy w 1310 roku królem Czech został Jan Luksemburski miasto Brno i zamek otworzyły mu swe bramy stając się głównym ośrodkiem władzy Luksemburgów na Morawach. W 1334 roku Jan Luksemburski mianuje swego syna Karola margrabią Moraw. Po śmierci Jana w 1346 roku Karol IV zostaje królem Czech a rok później królem Niemiec. W 1349 Karol IV nadaje w lenno Morawy swemu młodszemu bratu Janowi Henrykowi po warunkiem, że jego potomkowie nie będą pretendować do czeskiego tronu, dopóki będą żyć potomkowie Karola IV. Ta decyzja powoduje, że zamek Špilberk staje się główną siedzibą margrabiów morawskich. Dzięki ich stałemu pobytowi jest on dobrze utrzymany i rozbudowywany. Zapewne wtedy powstają nowe budynki wzdłuż kurtyn północnej i południowej.
W 1411 roku bezpotomnie umiera margrabia morawski Judok syn Jana Henryka. Zamek Špilberk staje się własnością króla Zygmunta Luksemburskiego. Oddaje on w 1423 roku Morawy w lenno swemu zięciowi Albrechtowi II Habsburgowi. Po jego śmierci w 1439 roku zamek staje się własnością miasta Brno. Obiekt traci swe funkcje mieszkalne na rzecz walorów militarnych. W czasie walk o koronę czeską pomiędzy Jerzym z Podiebradów a Maciejem Korwinem wojska tego drugiego przez 11 miesięcy oblegają zamek. Dopiero w lutym 1469 wycieńczona załoga kapituluje co pozwala Maciejowi Korwinowi opanować Morawy. W następnych latach zamek zaczyna podupadać będąc często zastawiany.
W obliczu zagrożenia tureckiego w 1543 roku podjęto decyzję o przygotowanie zamku Špilberk do walki. Niestety przeprowadzona inspekcja wykazała poważne zaniedbania i opłakany stan zamkowych umocnień. W 1560 roku aby król nie sprzedał warowni w obce ręce kupili go Morawianie i przekazali miastu Brno. W 1578 zamek został zniszczony przez pożar. Wkroczenie w 1593 roku Turków na Węgry zmusiła brneńskich rajców do zlecenia prac przy naprawie murów oraz wyszkolenie i wyposażenie zamkowego garnizonu. Po porażce czeskich protestantów w bitwie pod Białą Górą w 1620 roku zamek Špilberk został skonfiskowany miastu stając się własnością cesarza Ferdynanda II Habsburga. W dalszych latach wojny trzydziestoletniej miasto Brno i zamek były dwukrotnie bezskutecznie oblegane przez Szwedów. Pierwszy raz w 1643 roku od 1 do 8 września. Po raz drugi od 4 maja do 23 sierpnia 1645 roku trzymiesięczną obroną zamku posiadając nieliczną załogę dowodził francuski hugenot pułkownik Louis Raduit de Souches. Aby zapobiec ewentualnemu pożarowi wcześniej kazał usunąć wszystkie zamkowe dachy.
Wtargnięcie w 1663 roku Tatarów i Turków na Morawy oraz oblężenie przez nich Wiednia w 1683 roku przyspieszyło modernizację zamkowych fortyfikacji. Gotycka warownia powoli zaczęła być przekształcana w nowożytna cytadelę na wzór francuski. W XVIII wieku utworzyła ona wraz z ufortyfikowanym miastem największą na Morawach barokową twierdzę. W 1742 roku oparła się ona wojskom króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego. Pod koniec XVIII wieku zamek Špilberk przekształcono w więzienie. W 1784 roku kazamaty podzielono na cele dla skazanych, korytarze i pomieszczenia dla straży. Prócz zwykłych kryminalistów do lochów trafiali także więźniowie polityczni. Szybko Špilberk zyskał sławę najcięższego więzienia w Europie.
W czasie wojen napoleońskich Francuzi zajęli Brno. Wycofując się w 1809 roku zniszczyli umocnienia zamku. Prowadzone później prace ograniczyły się jedynie do naprawy murów mających uniemożliwić ucieczkę więźniom. W 1846 do Špilberka trafiło prawie 200 Polaków uczestników powstania krakowskiego. Po Wiośnie Ludów w marcu 1848 uwolniono przetrzymywanych w lochach więźniów politycznych i zlikwidowano więzienie. W latach 1855-58 zamek przekształcono w koszary. Wyburzono większość umocnień zamkowego wzgórza, które zostało splantowane. Ponownie zamek został zamieniony w więzienie w czasie I wojny światowej. Więźniami byli nie tylko dezerterzy ale także Czesi przeciwnicy monarchii austro-węgierskiej. W czasie II wojny światowej Niemcy także po zajęciu Czechosłowacji wykorzystywali zamek jako więzienie. W podziemiach prowadzili prace budowlane przygotowując schrony lotnicze.
Po II wojnie światowej Špilberk był wykorzystywany do 1959 roku przez armię czechosłowacką. W 1962 roku rząd czechosłowacki zaliczył zamek do narodowych zabytków kultury. Stał się on jednym z oddziałów muzeum miejskiego Brna. Obecnie udostępniony jest turystom do zwiedzania. We wnętrzach prezentowane są dzieje zamku a w dawnych kazamatach możemy poznać jego ponurą historię gdy był więzieniem. Z gotyckiego zamku do naszych czasów przetrwało niewiele. Podczas prac archeologicznych w skrzydle zachodnim odsłonięto pozostałości cylindrycznej wieży. W skrzydle wschodnim zachowały się gotyckie mury i przyziemie czworobocznej wieży.
