Zamek w Bochni
Chociaż na terenie Bochni sól warzono już w neolicie to dopiero okrycie pokładów soli kamiennej w 1248 roku zapoczątkowało rozwój niewielkiej wówczas osady. Książę Bolesław Wstydliwy w 1251 roku lokował miasto i obdarzył go licznymi przywilejami. Prawdopodobnie już w XIII wieku w mieście znajdował się dwór żupny będący siedzibą podżupka urzędnika zarządzającego wydobyciem soli. Prawdopodobnie składał się z murowanej wieży postawionej na planie kwadratu o boku 8m oraz drewnianego budynku, który otaczał mur obronny. Za czasów króla Kazimierza Wielkiego dwór przebudowano w murowany zamek. Do wieży dostawiono wzniesiony z kamienia i cegły prostokątny, piętrowy budynek o wymiarach 26x17m. Zamkowe mury połączono z wałami i murami otaczającymi Bochnię. Zapewniało to miastu i kopalni dodatkową ochronę.
W pierwszej połowie XVI wieku, gdy żupnikiem królewskim był Seweryn Boner przeprowadzono renesansową przebudowę zamku w Bochni. Budynek ozdobiono attyką oraz wieżyczką z zegarem. Na parterze mieściły się pomieszczenia gospodarcze na sprzęt górniczy, kuchnia, kancelaria, arsenał oraz skarbiec. Były też dwa pomieszczenia, w których odbywały się zebrania urzędników żupy oraz wydawano obiady. Na piętrze znajdowała się kaplica pod wezwaniem św. Stanisława, duża reprezentacyjna sala oraz mieszkanie podżupka. W piwnicach budynku prócz pomieszczeń gospodarczych funkcjonowało więzienie, gdzie wyroki odsiadywali skazani górnicy. Obok zamku powstało podgrodzie, w których ulokowano domy niższych urzędników, budynki gospodarcze, magazyny na sól, stajnie oraz łaźnie.
Zamkowe mury miały chronić kopalnię, wydobytą sól oraz uzyskane z jej sprzedaży pieniądze. Zdarzyło się jednak, że chroniły i to nie raz żupnika i jego urzędników przed gniewem zbuntowanych górników. Najgłośniejsze takie wydarzenie miało miejsce w 1538 roku. Wyzyskiwani przez znanego z chciwości żupnika Sebastiana Lubomirskiego górnicy zaatakowali zamek. Szturm odparto a wielu z buntowników odniosło rany oraz trafiło do zamkowego lochu.
W XVII wieku zamek coraz bardziej tracił swe znaczenie militarne na rzecz funkcji zarządzania kopalnią. Podczas „potopu” szwedzkiego w 1655 roku jego mury nie stanowiły żadnej przeszkody dla wojsk szwedzkich, które zajęły Bochnię. W XVIII wieku zamek popadł w ruinę, co doprowadziło do wyburzenia południowej części założenia i przebudowy części północnej. Przeprowadzone w latach 1731-32 prace przekształciły budynek w barokowy pałacyk z wysokim dachem i wieżyczką. W czasie rozbiorów Austriacy zaadaptowali zamek na mieszkania dla urzędników. Największe zmiany miały miejsce w 1875 roku, kiedy to wyburzono wszystko prócz budynku mieszkalnego, który przebudowano. Pozbawiono go wieżyczki, zmieniono dach a od frontu dodano werandę na drewnianych słupach. W tej formie jako czynszowy budynek mieszkalny funkcjonował do 2009 roku, kiedy to z powodu fatalnego stanu technicznego opuścili go ostatni mieszkańcy. Od tego czasu stoi niezamieszkały.
W 2016 roku przeprowadzono badania archeologiczne, które dostarczyły nowych informacji na temat zamku. Odkryto pozostałości średniowiecznych kamiennych murów, zamkowego domu i jednej z baszt oraz murów obwodowych. Powstał projekt odbudowy obiektu z zamiarem zaadaptowania go na cele kulturalne. Należy mieć nadzieję, że projekt zostanie zrealizowany, co pozwoli uratować i wyeksponować pozostałości tej największej i najbardziej reprezentacyjnej niegdyś budowli świeckiej w mieście.
