Zamek w Białymstoku

Według legendy Białystok miał powstać w roku 1320. Wtedy to książę litewski Gedymin wybrał się do puszczy zapolować na tura. Podczas odpoczynku nad strumieniem miał powiedzieć „Czysty, biały stok. Można by nad nim zbudować dwór myśliwski , albo i wieś założyć.” Wypowiedź ta odnosiła się do strumienia bowiem słowo „stok” znaczyło wówczas strumień który „stacza się” w dół zbocza. Jak w każdej legendzie być może i w tej jest jakieś ziarno prawdy. W źródłach pisanych Białystok po raz pierwszy pojawia się jednak dopiero 100 lat później bo w roku 1514.

W połowie XVI wieku ówczesny właściciel miejscowości Piotr Wiesiołowski wzniósł obronny gotycki zamek. Był to dwukondygnacyjny budynek na planie prostokąta z dwoma okrągłymi basztami nie posiadający wewnętrznego dziedzińca. Otaczała go nawodniona fosa i umocnienia ziemne. Prawdopodobnie w latach 1602-1621 zamek w Białymstoku zostaje przebudowany w stylu renesansowym. Syn Piotra Krzysztof Wiesiołowski marszałek wielki litewski umiera bezpotomnie w roku 1637. W testamencie swój majątek przekazuje skarbowi Rzeczypospolitej. Zgodnie z wolą zmarłego Białystok staje się własnością państwa i zostaje włączony do starostwa tykocińskiego.

Po zakończeniu wojny ze Szwedami znanej jako „potop” król Jan Kazimierz nadał dobra tykocińskie w roku 1661 hetmanowi Stefanowi Czarnieckiemu w uznaniu jego zasług. Po jego śmierci starostwo jako posag córki Aleksandry Katarzyny Czarnieckiej stał się własnością marszałka nadwornego koronnego Jana Klemensa Branickiego. Od tego czasu zamek stał się siedzibą rodową Branickich Gryfitów. W latach 1691-97 nastąpiła barakowa przebudowa rezydencji. Pracami na zlecenie Stefana Mikołaja Branickiego kierował Holender Tylman z Gameren. W wyniku przebudowy jedna z baszt została wykorzystana jako klatka schodowa a w drugiej umieszczono komnaty.

W połowie XVIII wieku hetman wielki koronny Jana Klemensa Branickiego i jego żona Izabela z Poniatowskich zlecają architektowi Janowi Zygmuntowi Deybel przebudowę pałacu. Powstaje wapniała barokowa rezydencja otoczona ogrodem nazywana „Wersalem Północy”. Budynek zostaje podwyższony o jedną kondygnację, Dodano tympanon a wieże zwieńczono hełmami. W miejsce oficyn zbudowano na wzór francuski skrzydła boczne. Na dziedziniec w kształcie podkowy prowadziła brama ozdobiona herbem Branickich Gryfem.

Po śmierci hetmana Branickiego, jego spadkobiercy sprzedali rezydencję królowi pruskiemu. W okresie zaboru rosyjskiego obiekt został ograbiony z wyposażenia i zdewastowany. Po pierwszej wojnie światowej był siedzibą Urzędu Wojewódzkiego i rezydencją wojewody. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w roku 1920 przez pewien czas był siedzibą Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski. W czasie II wojny światowej został prawie doszczętnie zburzony. Jego odbudowę nawiązująca do stanu z XVIII wieku ukończono w roku 1960. Obecnie ma tu siedzibę rektorat Akademii Medycznej w Białymstoku.