Miejskie mury obronne Wielunia
W okresie rozbicia dzielnicowego ziemia wieluńska raz należała do Śląska, raz do Wielkopolski. W roku 1217 Władysław Odonic w wsi Wieluń ufundował klasztor augustianów. Zapoczątkowało to szybki rozwój osady. Zbudowany został gród, do którego w 1281 roku książę wrocławski Henryk IV Probus przenosi siedzibę kasztelani z pobliskiej Rudy. Przed 1283 rokiem książę wielkopolski Przemysł II dokonuje lokacji miasta. Po śmierci Przemysła II Wielkopolska przypadła Władysławowi Łokietkowi. W 1335 roku Wieluń został doszczętnie zniszczony przez pożar. Z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego przystąpiono do jego odbudowy. Miasto otoczono murami miejskimi, a gród zastąpiono zamkiem.
Plan średniowiecznego Wielunia miał kształt spłaszczonego owalu. Długość murów obronnych wynosiła około 1300 m. Zbudowane zostały z kamienia i zwieńczone krenelażem. Miały 1,8 m grubości i prawdopodobnie 8-8,5 m wysokości. Pierwotnie miasto miało umocnienia drewniano-ziemne, które stopniowo uzupełniano o murowane budowle. Do Wielunia prowadziły dwie bramy. Od wschodu brama Rudzka nazywana też Krakowską, a od zachodu Dąbrowska zwana też Kaliską. Brama Krakowska miała formę prostokątnej wieży o wymiarach 9×8,5m z ostrołukowym przejazdem zamykany broną. Tylko nieznacznie przewyższała mury obronne i zwieńczona była zapewne krenelażem. Brama Kaliska miała formę ściany zaopatrzonej we wrota. Flankowała ją wieża przybramna dostawiona po zewnętrznej stronie muru. Wieża została wzniesiona na planie zbliżonym do kwadratu 8×8,4 m. Trzy jej ściany miały 2,4m grubości, czwarta wspólna z murem obwodowym 2,8m. Miasto położone było pośród stawów i rozlewisk, które połączone utworzyły szeroką fosę otaczającą Wieluń dookoła. Drogi do miasta prowadziły groblami, na których przed bramami zbudowano zwodzone mosty.
W płd.-wsch. części miasta w obrębie umocnień miejskich wzniesiony został zamek. Miał plan prostokąta, którego dłuższy bok oparty był o mury. Od miasta oddzielony był nie tylko murem, ale także nawodnioną fosą. Wjazd do zamku wiódł od strony miast przez wieżę bramą usytuowaną w sąsiedztwie murów miejskich. Był to typowy zamek miejski będący osobną fortyfikacją, ale stanowiącą ważny element obrony miasta.
Po śmierci Kazimierza Wielkiego w roku 1370 jego następca Ludwik Węgierski oddaje ziemię wieluńską w lenno księciu Władysławowi Opolczykowi. W tym czasie miasto szybko się rozwija. Rozbudowany zostaje wieluński zamek. Polityka Opolczyka doprowadza go do konfliktu z królem Władysławem Jagiełłą. W wyniku zbrojnej interwencji zostaje pozbawiony lenna, a ziemia wieluńska w roku 1395 zostaje włączona do Królestwa Polskiego.
W XV wieku ziemia wieluńska graniczyła z pozostającym poza granicami Królestwa Polskiego Śląskiem. Powodowało to zagrożenie najazdami i wymuszało dbałość o dobry stan fortyfikacji miasta. Wieluń był kilkukrotnie atakowany. W 1457 roku miasto zostało zdobyte, a następnie spalone przez księcia Janusza Oświęcimskiego. Poważnie uszkodzony został zamek oraz mury miejskie. W trakcie odbudowy podwyższono o jedną kondygnację bramę Krakowską. Rozbudowano także bramę Kaliską dostawiając prostokątne przedbramie o szerokości 5m i długości 13m .
W XVI wieku następuje modernizacja umocnień miejskich przystosowująca je do użycia broni palnej. Przebudowie ulega zwieńczenie murów. W blankach powstają otwory strzelnicze. Do zewnętrznych murów dobudowane zostają trzy półokrągłe baszty artyleryjskie. Jedna obok bramy Rudzkiej dwie pozostałe od płn. i płd.-zach. Możliwe, że powstały w wyniku przebudowy starszych obiektów. Wzniesiona zostaje nowa brama wzmocniona wieżą przybramną. Nazywana jest Gaszyńską lub Wrocławską i prowadzi do miasta od południa. W czasie walk o koronę pomiędzy stronnikami Zygmunta III Wazy i austriackiego Maksymiliana w 1587 roku doszło do zniszczenia bramy Dąbrowskiej oraz uszkodzenia murów obronnych oraz zamku.
W latach 1587-93 przeprowadzono naprawę uszkodzonych obiektów. Bramę Dąbrowską odbudowano oraz wzmocniono jej przedbramie. Wydłużono szyję bramną o 24 metry nad fosą. Na jej końcu powstała w ten sposób budowla mająca formę barbakanu. Brama Rudzka uzyskała ośmioboczną nadbudowę. Dobudowano do niej od zewnątrz prostokątny budynek prochowni z okrągłą basztą w narożniku płd.-wsch. Przy jego budowie wykorzystano mury stojącej tu wcześniej półokrągłej baszty. Powstała kolejna baszta prawdopodobnie na tyłach dworu arcybiskupów. W murach wybito strzelnice artyleryjskie.
Na początku XVII wieku do płd.-zach. narożnika murów dobudowano zabudowania klasztoru bernardynek. Znajdującą się w tej części umocnień basztę w 1613 roku zaadaptowano na klasztorny skarbiec. W północnej części miasta powstała furta prowadząca do klasztoru reformatów. W czasie „potopu” Szwedzi wycofując się z Wielunia spalili zamek. Odbudowany ze zniszczeń przez starostę Hieronima Olszowskiego został pozbawiony cech obronnych. W 1791 roku ma miejsce kolejny pożar, który niszczy zamek. W pierwszej połowie XIX wieku władze pruskie wydają zgodę na pierwsze rozbiórki murów miejskich. Rozebrane zostają bramy Kaliska, a następnie Wrocławska. Burzone są mury i zasypywane fosy. Brama Krakowska po zamurowaniu przejazdu zostaje zaadaptowana na miejski ratusz. Na fundamentach zamku w 1843 roku zostaje zbudowany klasycystyczny pałac. Pierwsze prace konserwacyjne zachowanych fragmentów murów obronnych miały miejsce w latach 50-tych i 60-tych XX wieku.
Obecnie najlepiej zachowanym fragmentem średniowiecznych fortyfikacji Wielunia jest Brama Krakowska. Jej dolne partie wzniesiono z łamanego kamienia wapiennego natomiast górne są ceglane. Na północ od bramy znajduje się ponad stumetrowy odcinek kamiennego muru skręcający na zachód. Na jego końcu zachowały się pozostałości baszty zwanej Męczarnia. Wzniesiona na planie kwadratu dostawiona jest do muru od strony miasta. Bliżej bramy widoczne są pozostałości chroniącej ją bastei oraz budynku zwanego prochownią. W północnej części miasta zachowały sie pozostałości cylindrycznej baszty zwanej Swawolą oraz niewielki fragment muru. Kolejny krótki odcinek muru, fundamenty baszty Skarbczyk oraz relikty bramy Kaliskiej zachowały się w płd.-zach. części miasta.
