Miejskie mury obronne Wieliczki
Wieliczka zawdzięcza swój rozwój bogatym pokładom soli kamiennej wydobywanej tutaj już we wczesnym średniowieczu. W XI wieku przy kopalni powstała osada targowa wzmiankowana w 1044 roku. W czasie najazdu tatarskiego w 1241 roku została ona całkowicie zniszczona a wydobycie soli wstrzymane. Ponowne uruchomienie kopalni nastąpiło w 1252 roku na wschód od wcześniejszej lokalizacji. Zbudowany wówczas szyb Regis stał się zalążkiem późniejszego miasta.
Lokacja Wieliczki miała miejsce w 1289 roku. Dokonał jej Henryk IV Probus na prawie frankońskim. Pierwszymi wójtami byli bracia Jaśko i Hysinbold. W 1290 roku ówczesny książę krakowski Przemysł II potwierdził akt lokacyjny. W czasach króla Kazimierza Wielkiego który nadał Wieliczce prawa magdeburskie nastąpił szybki rozwój miasta. Król był fundatorem murowanych umocnień które wzniesiono w połowie XIV wieku. Długość murów miejskich wynosiła około 1100 m Obwód miał plan nieregularnego owalu dostosowanego do ukształtowania terenu. Do ich budowy użyto kamienia. Grubość muru wynosiła około 1,5 a wysokość wraz z krenelażem około 7,5m. Mur posiadał ganek obronny dla straży a od strony miasta otaczała go ulica przymurna. Zachowane ikonografie potwierdzają że umocnienia Wieliczki posiadały baszty. Obecnie trudno jednoznacznie stwierdzić ile ich było. Rozstawione w miarę regularnych odstępach były prostokątne i otwarte od strony miasta. Do miasta prowadziły dwie bramy od północy Krakowska od południa Kłosowska. Miały formę czworobocznych wież nakrytych dwuspadowym dachem.
Na przełomie XV i XVI wieku przeprowadzono modernizację fortyfikacji Wieliczki. Przystąpiono do rozbudowy zabudowań żupy solnej zajmującej płn-zach narożnik miasta. Powstało nowe skrzydło dostawione do północnego odcinka muru miejskiego. Całość odgrodzono murem od miasta tworząc w ten sposób zamek miejski. Od północy i zachodu chronił go mur miejski wraz z basztami które znalazły się w narożnikach zamku. Prawdopodobnie wówczas zarówno baszty zamkowe jak i pozostałe miejskie zostały zmodernizowane. Zamknięto je od strony miasta nadbudowano i zwieńczono namiotowymi dachami.
Intensywnie prowadzona pod miastem eksploatacja złóż soli doprowadziła pod koniec XVI wieku do pierwszych katastrof górniczych. W ich wyniku uszkodzeniu uległy także umocnienia miejskie. Prawdopodobnie grożące zawaleniem mury zostały częściowo rozebrane. Kolejne zniszczenia przyniósł „potop” podczas którego Szwedzi spalili i splądrowali miasto. Od tego momentu nie konserwowane mury miejskie ulegały stopniowej rozbiórce.
Do naszych czasów zachowała się tylko jedna baszta miejska włączona w mury zamku. Usytuowana jest w płn-zach narożniku Zamku Żupnego. Zbudowana jest na planie zbliżonym do kwadratu i posiada cztery kondygnacje. Jej wysokość od strony miasta to ponad 11m od zewnątrz ma 16m. Zwieńczona jest namiotowym dachem wspartym na kamiennych kroksztynach. Na II piętrze zachowało się wyjście prowadzące dawniej na chodnik muru obronnego. Pozostałości muru miejskiego kryje zapewne północna ściana zamku żupnego. Fragment muru pomiędzy basztą i zabudowaniami żupy zbudowano w XIX wieku w miejsce zburzonych oryginalnych umocnień.
