Miejskie mury obronne Warszawy

Lokacja miasta Warszawa na prawie chełmińskim miała miejsce prawdopodobnie w roku 1300. Potwierdzający to akt lokacyjny jednak się nie zachował. Książę mazowiecki Bolesław II sprowadził wówczas grupę osadników z Torunia, którzy w pobliżu książęcego grodu założyli miasto. Powstało ono na stromej nadwiślańskiej skarpie otoczonej potokami spływającymi do Wisły. Pierwsze wzmianki o murach obronnych miasta pochodzą z 1339 roku. Zapewne wcześniej miasto otaczał ziemny wał wzmocniony gliną.

Budowę murowanych fortyfikacji miejskich rozpoczęto od bram Krakowskiej w płd części miasta i Nowomiejskiej w części płn-zach. Pierwszy odcinek muru o długości około 300 m. powstał od  Bramy Krakowskiej do Baszty Rycerskiej. Następnie budowę umocnień kontynuowano w kierunku Bramy Nowomiejskiej i dalej  w kierunku skarpy wiślanej. Po roku 1379 za panowania księcia Janusza I Starszego powstał odcinek od zamku wzdłuż Wisły do Wieży Marszałkowskiej. Zamknięty obwód murów liczył ok. 1200 metrów i obejmował obszar o powierzchni 8,5 hektara. Mury miejskie Warszawy zbudowano z cegły na kamiennej podmurówce. Miały 1,2 m grubości a ich wysokość wynosiła około 8,5m. Zwieńczone były krenelażem i posiadały ganek dla straży na wysokości 6,5m.  W celu wzmocnienia walorów obronnych mury wzmocniono siedmioma prostokątnymi basztami o wysokości około 14m. Wraz z rozbudową murów powstały kolejne bramy Gnojna, Żuraw oraz furta Kanoniczna.

W drugiej połowie XV wieku miasto otoczono drugą linią murów obronnych. Poprowadzono je od Zamku do Wieży Marszałkowskiej w odległości od  9 do 14 m od już istniejących. Aby zniwelować różnicę poziomów i zachować podobną wysokość murów wykopano wzdłuż nowych fortyfikacji fosę 4m głębokości.  Grubość nowych murów była większa niż wzniesionych wcześniej i wynosiła około 1,8m. Ich wysokość do chodnika straży miała 8,2m a łącznie z krenelażem 10,3m. Powstanie fosy wymusiło na budowniczych wzniesienie dwóch mostów jednego prowadzącego do Bramy Krakowskiej drugiego prowadzącego do Bramy Nowomiejskiej. W ciąg muru wkomponowano 12 lub 13 cylindrycznych baszt. Ich wewnętrzna średnica wynosiła 3,6m. Baszty posiadały po dwie kondygnacje. W roku 1548 przed Bramą Nowomiejską powstał barbakan autorstwa Wenecjanina Jana Baptysty. W roku 1560 jedną z baszt zwaną Biała przebudowano na furtę. Kolejną z baszt w latach 1598-1617 przekształcono w renesansową Bramę Poboczną.  Brama była tynkowana i zwieńczona attyką.

Szybko rozwijające się nowe techniki wojskowe a szczególnie wzrost znaczenia artylerii  spowodował że mury miejskie nie zapewniały już ochrony i straciły swe militarne znaczenie. W latach 1621-1624 powstał nowy system umocnień miasta ziemno-bastionowy tzw. Wał Zygmuntowski.  W czasie całej swej historii mury miejskie Warszawy tylko jeden raz zostały użyte w bezpośredniej walce. Miało to miejsce w roku 1656 podczas „potopu” szwedzkiego w czasie odbijania zajętej przez Szwedów Warszawy przez wojska króla Jana Kazimierza. Zniszczenia fortyfikacji spowodowane walkami w czasie „potopu”  oraz późniejszej wojny północnej były bardzo duże. Ponieważ walory militarne starych umocnień były znikome nie podjęto się ich odbudowy.

Już pod koniec XVII wieku za zgodą królewską do murów zaczęto dostawiać zabudowania mieszczańskie, przebijano nowe przejścia i furty. W wieku XVIII rozpoczęto rozbiórkę murów. Na początku następnego stulecia rozebrano bramy i baszty a pozostałości barbakanu włączono w obręb nowo wybudowanych w jego miejscu kamienic. Dopiero w drugiej połowie XIX wieku wzrosło zainteresowanie dawną historią miasta i jego fortyfikacjami. Rozpoczęły się badania pozostałości dawnych murów miejskich wtopionych w zabudowę Starego Miasta. W okresie międzywojennym po wykupieniu kilku kamienic pod kierownictwem Jana Zachwatowicza zrekonstruowano fragment murów i fosy oraz zachodnią część mostu Barbakanu. Dalsze prace przerwała II wojna światowa.

Ogromne zniszczenia Warszawy a szczególnie Starego Miasta w czasie II wojny światowej paradoksalnie przyczyniły się do odkrycia i lepszego poznania najstarszych fortyfikacji. W latach 50-tych zrekonstruowano Barbakan i Basztę Prochową. Działania te wzbudziły jednak sporo kontrowersji i zaniechano dalszej odbudowy średniowiecznych murów. Prowadzone później prace miały na celu jedynie uwidocznienie zachowanych fragmentów umocnień. W roku 1977 na placu Zamkowym odsłonięto pozostałości gotyckiego  murowanego mostu prowadzącego nad fosą do dawnej Bramy Krakowskiej.