Miejskie mury obronne Krosna
Początki osady przy szlaku handlowym wiodącym na Węgry sięgają przełomu XII i XIII wieku. Pierwsza historyczna wzmianka o Krośnie pochodzi z 1282 roku z dokumentu księcia Leszka Czarnego. Na początku XIV wieku Krosno znalazło się w granicach Rusi i dopiero za czasów króla Kazimierza Wielkiego wraz z Rusią halicką znalazło się ponownie w granicach królestwa polskiego. Dokładna data lokacji miasta nie jest znana. Przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim otrzymało z rąk Kazimierza Wielkiego przed 1347 rokiem. W tym okresie miasto było własnością królewską.
Miasto powstało na naturalnym wzgórzu o stromych zboczach od wschodu, zachodu i częściowo północy. Dodatkową ochronę zapewniały rzeka Wisłok z dopływem Młynówką oraz potok Lubatówka. Jedynie od południa stok wzgórza opadał łagodnie. Początkowo miasto otoczono ziemnym wałem z drewnianymi umocnieniami. W latach 60-tych XIV wieku z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego przystąpiono do wznoszenia kamiennych murów obronnych. W pierwszej kolejności powstały umocnienia w części płn.-wsch. Śmierć króla Kazimierza Wielkiego w 1370 roku spowodował jednak mocne ograniczenie prowadzonych prac. Zapewne dopiero rządy króla Władysław Jagiełły na przełomie XIV i XV wieku ponownie zintensyfikowały działania przy fortyfikowaniu miasta.
Obwód miejskich fortyfikacji miał kształt zbliżony do owalu rozszerzającego się w kierunku płd.-wch. Długość umocnień wynosiła około 1100 m i zamykała obszar o powierzchni 7,5 ha. Mury miejskie Krosna wzniesiono z łamanego piaskowca łączonego piaskowo-wapienną zaprawą. Grubość murów wahała się od 2,4 do 1,2 m a ich wysokość miała od 5,5 do ponad 8 m. Różnice w wysokości i grubości wynikały z lokalizacji. W miejscach, gdzie miejskie wzgórze miało bardziej strome zbocza mury były niższe i o mniejszej grubości. Niestety późniejsze rozbiórki nie pozwalają na dokładne odtworzenie miejskich umocnień. Zachowane ikonografie pozwalają przypuszczać, że mury zwieńczone były krenelażem i zapewne posiadały chodnik dla straży. Na podstawie badań archeologicznych ustalono położenie dwóch baszt o trzech kolejnych wiadomo z przekazów. Dokładna ilość baszt jest jednak nieznana. W początkowym okresie baszty były wysokości murów obronnych i otwarte od strony miasta. Miały plan prostokąta i w całości wysunięte były przed lico muru.
Już w początkowym etapie umacniania miasta przy kościele farnym wzniesiono czworoboczną wieżę. W przyziemiu miała ostrołukowe przejście umożliwiające komunikację wzdłuż ulicy przymurnej. Pod koniec XIV wieku wieża została wkomponowana w bryłę kościoła. Prócz funkcji obronnej i obserwacyjnej pełniła rolę dzwonnicy. Do miast prowadziły dwie bramy od pł.-zach. Krakowską a od płd.-wsch. Węgierską. Bramy miały formę prostokątnych przejazdowych wież, które zapewne tylko nieznacznie przewyższały mury. Wrota zabezpieczały opuszczane w prowadnicach stalowe brony. Pod koniec XV wieku obie bramy rozbudowano o prostokątne przedbramia z mostem zwodzonym. Dodatkowym wzmocnieniem fortyfikacji Krosna była otaczająca miasto nawodniona fosa i ziemny wał. O wysokich walorach obronnych miejskich umocnień świadczy fakt iż w 1473 i 1474 roku Krosno odparło najazd wosk węgierskich. W roku 1524 za miejskimi murami bezpieczne schronienie przed wojskami tatarskimi znalazł biskup przemyski.
W XVI wieku zaczęto wznosić zewnętrzny obwód murów wzmocniony półokrągłymi basztami. Przy bramie Węgierskiej powstał arsenał miejski. Dzięki tym pracom Krosno zaliczało się w owym czasie do grona najlepiej ufortyfikowanych miast w Polsce. 11 września 1638 w mieście wybuchł pożar, który prawdopodobnie uszkodził mury miejskie. Pochodzący z tego okresu przekaz mówi, że miasto posiadało łącznie 18 baszt. Poważniejsze prace naprawcze podjęto dopiero w 1658 roku, gdy komendantem był bogaty kupiec Robert Wojciech Porcjusz. Toczone w drugiej połowie XVII wieku wojny ze Szwedami doprowadził do upadku miasta. Zmiany w prowadzeniu działań wojennych spowodowały, że średniowieczne mury miejskie zaczęły stawać się bezużyteczne. Brak środków na ich utrzymanie spowodował ich szybką destrukcję.
W 1761 roku król August III Saski zezwolił na rozbiórkę murów i użycie pozyskanego materiału budowlanego na naprawę kościoła farnego. Rok później jezuici uzyskali zgodę na zburzenie muru zewnętrznego i zasypanie fosy w pobliżu swoich zabudowań. Dalsze bardziej systematyczne rozbiórki miały miejsce w czasie zaborów. W XIX wieku relikty miejskich fortyfikacji wchłonęła zabudowa miejska.
Do naszych czasów zachowały się niewielkie pozostałości dawnych średniowiecznych umocnień Krosna. Najlepiej zachowany znajduje się w Muzeum Podkarpackim mieszczącym się w dawnym pałacu biskupim. Zobaczyć tu można odcinek muru wraz prostokątną basztą. Niewielkie fragmenty murów tkwią w ścianach kamienic w płn.-wsch. części miasta oraz dziedzińcu Sądu Okręgowego. Z początku budowy murów miejskich pochodzi przyziemie wieży-dzwonnicy przy bazylice. Pozostałości murów udało się odnaleźć podczas prac archeologicznych przy kolegium jezuitów i klasztorze franciszkanów. Częściowo zrekonstruowany około 50 metrowy odcinek muru zewnętrznego znajduje się przy ulicy Podwale.
