Zamek w Morawicy

Morawica  już w XI wieku stanowiła siedzibę możnego rodu Toporczyków pieczętujących się herbem Topór. Stąd wywodziło się kilka rodzin mających ten herb między innymi Tęczyńscy i Pileccy. Pierwsza udokumentowana wzmianka o wsi pochodzi z roku 1238 i wymienia braci Żegotę i Andrzeja z Morawicy. W roku 1286 wzmiankowany jest kapelan zamkowej kaplicy.

Podczas prac architektonicznych przeprowadzonych w 2019 roku dokonano sensacyjnego odkrycia. Najpierw odsłonięto romański portal  a następnie fundamenty i doskonale zachowane mury budowli sięgające do wysokości pierwszego piętra. To pozostałości dawnego palatium będącego siedzibą rodu Toporczyków wywodzących się od palatyna Sieciecha. O wyjątkowości odkrycia świadczy fakt iż obiekt powstał na przełomie XI- XII wieku. Odsłonięto fragmenty oryginalnych XII-wiecznych stropów, których zachowanie jest w Polsce absolutnym wyjątkiem. Przez lata mury palatium wpisane były w bryłę plebani stanowiąc jej zewnętrzne otynkowane ściany.

Budynek odkryty w Morawicy został wzniesiony na szczycie wzgórza, w miejscu dzisiejszego kościoła, plebanii i dzwonnicy. Zbudowano go na rzucie wydłużonego prostokąta o wymiarach 17 na 6,8 m. Palatium było piętrowe. Pośrodku stała niewielka, drewniana kaplica zbudowana przed 1200 r. Prawdopodobnie w XIV wieku rezydencję przebudowano w gotycki zamek. Jak na razie brak jest  szczegółowych badań umożliwiających dokładne ustalenie daty budowy średniowiecznego zamku w Morawicy. Niemożliwa obecnie jest także próba odtworzenia jego wyglądu ani stwierdzenie, do kiedy był użytkowany. Być może prowadzone prace pozwolą lepiej poznać jego historię.

Na początku XV wieku Tęczyńscy posiadają już nowy zamek Tenczyn, który jest ich główną siedzibą. Być może już wtedy zamkowe wzgórze w Morawicy zostało przeznaczone pod budowę parafialnego kościoła. W roku 1743 książe Aleksander August Czartoryski ówczesny właściciel Morawicy, postanowił rozbudować miejscowy skromny kościół. Podobno w tym celu sprzedał wszystkie kosztowności z kaplicy na zamku w Tenczynie i przeznaczył je na ten cel. Pod kierunkiem włoskiego architekta Francesco Placidi w latach 1743-48, wzniesiony został nowy barokowy kościół. Z powodu braku miejsca pod budowę, fundator nakazał rozbiórkę dawnego zamku Tęczyńskich i budowę świątyni na jego fundamentach.

Do naszych czasów zamek w Morawicy przetrwał jedynie w dolnych kondygnacjach obecnej plebani. Jest to jednotraktowy dwupiętrowy prostokątny budynek powstały w 1666 roku i częściowo przebudowany w 1871. Potwierdzeniem, że został wzniesiony z wykorzystaniem zamkowej zabudowy świadczą grube mury oskarpowane w narożnikach, a na parterze trzy izby sklepione kolebkowo. Pod budynkiem plebani i kościelnym dziedzińcem znajdują się wydrążone w lessowej skale korytarze, być może tunele ucieczkowe z zamku.