Miejskie mury obronne w Lipianach

Początki Lipian sięgają IX wieku, kiedy to na półwyspie jeziora Wedyjskiego powstaje obronny gród Pomorzan, który strzeże południowej granicy plemienia Pyrzyczan. W drugiej połowie X wieku tereny te zostają włączone przez księcia Mieszka I do państwa Piastów. W kolejnych stuleciach Lipiany wchodziły w skład ziem księstwa zachodniopomorskiego. 18 sierpnia 1276 roku biskup kamieński Herman von Gleichen sprzedał ziemię lipieńska margrabiom brandenburskim Janowi i Ottonowi III, którzy włączyli ją do Nowej Marchii. Chociaż dokument lokacyjny miasta nie zachował się przyjmuje się, że lokacja nastąpiła w latach 80-tych XIII wieku.

Miasto powstało w miejscu dawnego grodu w miejscu o naturalnych walorach obronnych. Otoczone z trzech stron wodami jeziora, jedynie od zachodu było chronione drewniano-ziemnymi umocnieniami. Prawdopodobnie już na przełomie XII i XIV wieku przystąpiono do budowy murów obronnych na planie zbliżonym do owalu, których długość wyniosła 1,6 km. Do ich budowy użyto kamieni polnych spajanych wapienną zaprawą. Mury miały około 130-150 cm grubości u podstaw i około 110 cm na wysokości 1 m a ich wysokość sięgała 8m. Późniejsze zniszczenia uniemożliwiają stwierdzenie, czy na całym obwodzie były nadbudowane cegłą układaną w wątku wedyjskim. Brak też informacji jak były zwieńczone. Prawdopodobnie były to blanki dostępne z drewnianych ganków od strony wewnętrznej. Na całym obwodzie mury wzmocnione były około 40 prostokątnymi basztami łupinowymi otwartymi od strony miasta. Wysunięte przed lico muru były rozstawione w odległości 30-40 m od siebie. Miały trzy kondygnacje, z których najwyższa posiadała otwory strzelnicze, dwa w ścianie czołowej i po jednym w ścianach bocznych. W jednej z zachowanych baszt komunikację między kondygnacjami zapewniała klatka schodowa umieszczona w bocznej ścianie. Naturalne walory obronne spowodowały, że jedynie od strony płn.-zach. mury wzmocniono nawodnioną fosą.

Do miasta prowadziły dwie bramy Pyrzycka od zachodu i Myśliborska od wschodu. Brama Pyrzycka wzniesiona z cegły na planie zbliżonym do kwadratu 8x9m, zwieńczona była krenelażem. W osi bramy znajdował się przejazd zabezpieczony opuszczaną na łańcuchach broną. Brama Myśliborska zbudowana została z cegły na planie kwadratu o boku 9m. Także ona posiadała przejazd zabezpieczony broną. Obie bramy wzniesiono zapewne już pod koniec XIII wieku jako jedne z pierwszych elementów murowanych umocnień miejskich. Początkowo były dwukondygnacyjne, w XIV wieku nadbudowano je o jedną kondygnację.

Po śmierci margrabiego Waldemara i wygaśnięciu brandenburskiej dynastii askańskiej w 1319 roku wybuchła wojna o przynależność regionu. Region i miasto Lipiany zajął książę wołogoski Warcisław I. Po długotrwałych sporach o sukcesję w 1337 roku jako lenno biskupa kamieńskiego miasto pozostało ostatecznie przy Brandenburgii. W latach 1371–1372 miasto było niszczone przez najazdy książąt szczecińskich. Od 1373 roku Nowa Marchia znalazła się w rękach Korony Czeskiej. W 1402 roku drogą kupna stała się własnością Zakonu Krzyżackiego. W czasie wojny polsko-krzyżackiej w 1433 Lipiany zostały spustoszone przez husytów. W 1454 roku Zakon aby uzyskać pieniądze na kolejną wojnę z Polską, zastawił Nową Marchię elektorowi Fryderykowi II z dynastii brandenburskich Hohenzollernów. W 1467 roku miasto ponownie zostało spustoszone, tym razem przez Pomorzan.

Na przełomie XV i XVI wieku dokonano modernizacji umocnień miejskich. Podwyższono obie bramy, Pyrzycką nadbudowano ośmiobokiem ze stożkowym dachem, Myśliborska otrzymała formę szczytową. W obwód murów miejskich wkomponowano baszty cylindryczne ale ich liczba jest nieznana.

Zniszczenia wojny trzydziestoletniej spowodowały, że pod  koniec XVII wieku mury miejskie nie przedstawiały już wartości militarnej. Zniszczone w części zachodniej zastąpiono drewnianą palisadą. W XIX wieku wiele baszt łupniowych zostało zabudowanych i zaadaptowanych na cele mieszkalne i gospodarcze. Do najlepiej zachowanych elementów gotyckich umocnień miejskich Lipian należą obie bramy Pyrzycka i Myśliborska. Zachowały się także cztery fragmenty murów obronnych. W pn.-zach. części miasta znajduje się najdłuższy odcinek z trzema basztami zwieńczonymi blankami. W północnej części miasta znajduje się fragment muru z basztą łupinową. Fragment podobnej baszty przetrwał na północ od bramy Myśliborskiej, pomiędzy ulicami Mostową i Traugutta, zaś na południe od tej ostatniej zachował się fragment muru w partii przyziemia.