Zamek w Brzegu
Pochodzący z roku 1235 dokument wymienia targowo-rybacką osadę Visokebreg oraz stojący we wsi dwór książęcy. Obiekt ten wznosił się zapewne na miejscu późniejszego zamku. Otoczony wałem i fosą nie był stałą siedzibą książęcą i prawdopodobnie był budowlą drewnianą. Podczas lokowania miasta Brzegu w roku 1248 wokół dworu, tuż przy Bramie Wrocławskiej wytyczono spory obszar jako własność książęcą. Powstanie murowanego zamku przypisuje się Bolkowi I Świdnickiemu ówczesnemu regentowi księstwa wrocławskiego. Pierwsze murowane obiekty zostały wzniesione już pod koniec XIII wieku. W roku 1300 książę rozbudował zamek, wtedy to powstał czworoboczny donżon zwany Wieżą Lwów.
W roku 1342 zamek w Brzegu stał się siedzibą Bolesława III założyciela legnicko-brzeskiej dynastii Piastów. W drugiej połowie XIV wieku miała miejsce przeprowadzona z rozmachem rozbudowa zamku, której inicjatorem był książę Ludwik I. Przebudowa odsunęła nieco mieszkalną część zamku od Bramy Wrocławskiej. Na obszarze starszej zabudowy wzniesiona została kolegiata. Gotycki zamek składał się z Wieży Lwów, czworobocznych murów oraz domu mieszkalnego. W roku 1435 po śmierci Ludwika II księstwo brzeskie zostaje oddane w zastaw Bernardowi niemodlińskiemu. Wykupu dokonał Fryderyk I w roku 1469 i połączył z księstwem legnickim. Na stolicę połączonych ziem wybrał jednak Legnicę i to ona była główną siedzibą książęcego dworu.
Brzeg ponownie stał się stolicą udzielnego księstwa w roku 1505 pod rządami księcia Jerzego I. Jego następca Fryderyk II ponownie połączył księstwa legnickie i brzeskie. Ten władca pozostawał pod wpływem będącego wówczas u szczytu swej świetności dworu Jagiellonów. Jego żona była siostrą króla Zygmunta Starego. Przejęty po poprzednikach brzeski zamek, był mocno zaniedbany. Z uwagi na rosnące zagrożenie ze strony Turcji, książę postanowił przystosować średniowieczną warownię do nowych sposobów prowadzenia działań wojennych. Rozpoczęły się zakrojone na szeroką skalę roboty fortyfikacyjne. Jednocześnie przystąpiono do przebudowy zamku w renesansową rezydencję, wzorowaną na krakowskim Wawelu. Zapoczątkowane przez Fryderyka II prace kontynuował jego syn Jerzy II, chyba najwybitniejszy z Piastów brzeskich. Pod kierunkiem sławnych architektów Jakuba Parra i Bernarda Niurona zamek przekształcony został w czteroskrzydłowy zwarty kompleks, otaczający wewnętrzny dziedziniec. Zamek zajął cały teren książęcy leżący przy murach miejskich. Miedzy skrzydłem północnym, a murami mieściły się budynki gospodarcze, natomiast od strony południowej usunięto średniowieczny mur i fosę, a od miasta oddzielono książęcą rezydencję jedynie murowanym ogrodzeniem z furtką. Zamkowe skrzydła miały po trzy kondygnacje i poddasze. Jedynie skrzydło północne było kurtyną zamykająca czworobok. Wewnętrzny dziedziniec otaczały wspaniałe arkadowe krużganki. Ściany zewnętrzne podzielono gzymsami i pokryto jasnymi tynkami. Najbardziej reprezentacyjny charakter miała fasada zwrócona ku miastu. Jej głównym akcentem był wysunięty bogato rzeźbiony budynek bramy głównej. Od strony Odry zamek otaczał rozległy renesansowy ogród, jeden z pierwszych tego rodzaju na Śląsku.
Kolejne wieki nie przyniosły większych zmian w wyglądzie zamku. Łagodnie obeszła się z nim nawet wojna trzydziestoletnia. Przez wieki określany był przymiotnikiem „piastowski” i to w jego murach 2 XI 1675 zmarł piętnastoletni książę Jerzy Wilhelm, ostatni męski przedstawiciel królewskiego rodu Piastów. Po jego śmierci zamek przejęli urzędnicy cesarscy. Z powodu niewielkich nakładów na jego utrzymanie już w połowie XVIII był mocno zaniedbany, a krużganki w wielu miejscach groziły zawaleniem.
Wiosną roku 1741 z rozkazu króla pruskiego Fryderyka II zamek i miasto zostały zbombardowane. W wyniku ostrzału artyleryjskiego, większa część wspaniałego renesansowego zamku przestała istnieć. W gruzach legły górne kondygnacje wszystkich skrzydeł, krużganki, wieże oraz kościół. Ocalałe ze zniszczeń zamkowe zabudowania zaadaptowano na magazyny wojskowe i karczmę. Wzniecony w 1801 roku pożar doszczętnie zniszczył skrzydło zachodnie. Wprawdzie zostało odbudowane, ale była to jedynie namiastka dawnej świetności. Także zamkowy kościół będący przez wieki mauzoleum Piastów nie uniknął zniszczeń. Po pruskim bombardowaniu, z którego pozostało jedynie prezbiterium pozostawał w ruinie do roku 1783. Wtedy to miejscowy jezuita Ksawery Bönisch zebrał fundusze na jego odbudowę. Niestety niechętny protestanckiej przeszłości kościoła i jego fundatorów nakazał usuniecie wszelkich pozostałości o tym świadczących. Jego żądania zostały skrupulatnie wykonane, nie tylko porozbijano epitafia i książęce nagrobki, zniszczono wiele rzeźb i malowideł, wśród których były drzewa genealogiczne Piastów Habsburgów i Hohenzollernów, ale nawet splądrowano kryptę grobową kompletnie niszcząc książęce sarkofagi.
W roku 1807 ogołocono zamek w Brzegu ze wszystkich pozostałych jeszcze ruchomości wywożąc je do Berlina. Wykorzystywany jako magazyn wojskowy obiekt ulegał dewastacji. Wprawdzie były plany jego odbudowy i umieszczenia w nim urzędów państwowych, ale pomysłu zaniechano. Pierwsze prace konserwatorskie miały miejsce na początku XX wieku. W roku 1922 zlikwidowano magazyny wojskowe, a zamek przejęły władze cywilne.
Po zakończeniu II wojny światowej kontynuowano prace konserwatorskie. W części pomieszczeń powstało Muzeum Regionalne. Po częściowej rekonstrukcji wzbudzającej różne opinie, zamkowi przywrócono renesansowy wygląd. O jego gotyckiej metryce przypomina poddana regotyzacji kaplica oraz Wieża Lwów. Zamkowy dziedziniec jak przed wiekami otaczają arkadowe krużganki. Jednak najciekawszym zachowanym fragmentem zamku jest dolna część budynku bramnego, która jest jego wizytówką i najczęstszym tematem zdjęć każdego turysty. Bogato zdobiona fasada bramy należy do najcenniejszych zabytków renesansowej architektury Śląska. Pomiędzy pierwszym, a drugim piętrem znajdują się wykute w złotoryjskim piaskowcu 24 popiersia legendarnych i historycznych przodków brzeskich Piastów, od Piasta Kołodzieja i Siemowita po Fryderyka II. Na gzymsie pierwszego piętra stoją posagi fundatorów księcia Jerzego II i jego żony Barbary córki elektora brandenburskiego. Zamek jest obecnie siedzibą Muzeum Piastów Śląskich, a jego wnętrza udostępniono do zwiedzania.
