Miejskie mury obronne Lublina

Początki osadnictwa na terenie dzisiejszego Lublina sięgają czasów neolitu. W VI wieku na wzgórzu Czwartek powstała osada plemienna, która rozprzestrzeniła się na sąsiednie wzgórza. Pod koniec X wieku osada weszła w skład państwa Piastów. W XII wieku powstała kasztelania lubelska a obronny gród strzegł wschodnich rubieży kraju. Położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych sprzyja szybkiemu rozwojowi Lublina. Podczas I najazdu mongolskiego w 1241 gród zostaje zniszczony.

Lokacja miast miała miejsce prawdopodobnie w połowie XIII wieku za czasów księcia Bolesława Wstydliwego. Akt lokacyjny jednak nie zachowała się. Miasto powstało na lessowym cyplu o stromych zboczach. Od płd.-wsch. i północy otaczały go rzeki Bystrzyca i Czechówka tworzące rozległe rozlewiska. W 1317 roku król Władysław Łokietek nadał Lublinowi prawo magdeburskie oraz inne liczne przywileje. Następuje gospodarczy i handlowy rozwój miasta.

W 1341 roku pod Lublin docierają oddziały tatarsko-ruskie. Mieszczanie zdołali schronić się w grodzie, którego drewniane umocnienia wytrzymały kilkudniowe oblężenie. Najeźdźcy wycofali się zadawalając się jedynie spaleniem nieufortyfikowanego miasta. W 1342 roku król Kazimierz Wielki wydał kolejny przywilej lokacyjny oraz dokonał odbudowy Lublina. W miejsce drewnianego grodu powstał murowany zamek a miasto otoczono murami obronnymi.

Obwód murów obronnych Lublina, których długość wyniosła około 1050 m. dostosowano to warunków terenowych. Plan miasta był zbliżony kształtem do gruszki zwężają sie i wydłużając w kierunku płn.-wsch. Do budowy murów miejskich użyto kamienia i cegły. Kamień wapienny stanowił wnętrze muru natomiast z cegły wykonano jego lico. Grubość muru wynosiła 2m a jego wysokość dochodziła do 7m. Zwieńczony był blankowanym krenelażem. Od strony miast mury obiegała wolna od zabudowy ulica przymurna. Mur wzmacniało około 15 baszt. W większości miały plan prostokąta były wysunięte przed lico muru i otwarte od strony miasta. Miały tą samą wysokość co mury  lub przewyższały je o jedną kondygnację.  Wzniesiona w narożniku płn.-zach. baszta powstała na planie koła. Istnieją hipotezy, że być może podobna znajdowała się w narożniku płd.-wsch.

Do miasta prowadziły dwie bramy. Od płd.-zach. brama Krakowska a od płn.-wsch. brama Grodzka. Miały formę wież przejazdowych zbudowanych na planie o wymiarach 10x10m. Miały 12 m wysokości a grubość ich murów miała prawie 3 m. Na drugiej kondygnacji posiadały przejście na chodnik obronny na murze. Bramy zamykane były broną i posiadały mosty zwodzone. Od zachodu i płd.-zach. miasto otaczała sucha fosa oraz wał ziemny.

Na przełomie XIV i XV wieku miały miejsce pierwsze prace modernizacyjne przy umocnieniach miejskich. Podwyższono wieże bramne do wysokości około 25m. Na początku XVI wieku miały miejsce kolejne prace przy unowocześnieniu fortyfikacji miejskich, które miały na celu dostosowanie ich do użycia broni palnej. Chodnik obrońców na murze otrzymał drewniany kryty ganek a krenelaż zastąpiono murem ze strzelnicami. Baszty otrzymały tylne ściany i zadaszenie. Okrągłą wieże przystosowano do użycia artylerii. Baszta na wschód od bramy Krakowskiej została przebudowana na basztę półokrągłą. Bramy otrzymały prostokątne przedbramia. Po pożarze w 1574 brama Krakowska otrzymała ośmioboczną nadbudowę zwieńczoną hełmem. Na początku XVII wieku nadbudowano jej przedbramie i jednocześnie zlikwidowano most zwodzony, splantowano fosę.

Mimo prowadzonych w XVII wieku prac modernizacyjnych przy średniowiecznych murach obronnych ich walory obronne były coraz słabsze. Ograniczały one rozwój przestrzenny miasta. Coraz częściej miała miejsce zabudowa ich przedpola oraz dostawianie  budynków do samych murów. W  murach miejskich przebito pięć furt dla pieszych. Wszystkie te powody przyczyniły się do tego, że miasto bez walki zostało zajęte przez oddziały kozaków Chmielnickiego w 1655 roku a rok później przez Szwedów.  Podczas odbijania miasta przez wojska polskie mury zostały poważnie uszkodzone.

W XVIII wieku średniowieczne fortyfikacje miasta popadły w ruinę. Niektóre fragmenty murów zastały wyburzone inne wchłonięte przez zabudowę miejską. Remontowi poddano jedynie obie bramy. Brama Grodzka została obniżona i połączona z przedbramiem w jeden dwukondygnacyjny budynek z przejazdem. Likwidacji uległ prowadzący do bramy most. W wyniku tych prac zupełnie zatraciła swą średniowieczną formę.  Po zniszczeniach II wojny światowej brama Krakowska została częściowo zrekonstruowana.

Do naszych czasów z dawnych średniowiecznych fortyfikacji Lublina zachowało się niewiele. Znajdująca się w płd.-wsch. części miasta brama Krakowska posiada pierwotną wieże przejazdową i przedbramie. Ośmioboczna nadbudowa z hełmem jest nowożytna. Około 60m na wschód od bramy stoi jedyna zachowana baszta wzniesiona na planie półokręgu. Brama Grodzka znajdująca się w płn.-wsch. części miasta jest mocno przebudowana, przez co pozbawiona cech średniowiecznych. Liczne fragmenty miejskich murów kryją zapewne ściany lubelskich kamienic wzniesionych z ich wykorzystaniem.