Dwór obronny w Wieruszycach

Na wzgórzu nad rzeką Stradomką znajduje się wzniesiony z kamienia obronny dwór. Obiekt należy do nielicznych zachowanych w Polsce szesnastowiecznych obronnych siedzib szlacheckich. Jako pierwsi właściciele Wieruszyc wymieniani są przedstawiciele rycerskiego rodu Drużynitów herbu Szreniawa którzy w roku 1306 otrzymali wieś od króla Władysława Łokietka.  Od nazwy wsi przyjęli nazwisko Wieruscy. W połowie XV wieku zbudowali wieżę obronno-mieszkalna na planie prostokąta o wymiarach 11x14m.

Na początku wieku XVI miała miejsce rozbudowa wieży. W jej wyniku uzyskała ona wygląd murowanej „kamienicy” na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 14,5x15m. Kilkanaście lat później pożar lub katastrofa budowlana zmusił jej właścicieli do podjęcia prac budowlanych na nowo. W roku 1531 Wincenty Wieruski wzniósł późnogotycki dwukondygnacyjny podpiwniczony dwór z masywną cylindryczna wieżą w narożniku płn-wch osłaniającą wjazd. Na każdej kondygnacji były  dwie obszerne sale przedzielone podłużnym korytarzem oraz alkierz w baszcie. Jego potomek Jan Wieruski chorąży nadworny i starosta sądecki przebudował dwór w stylu renesansowym. Otwory okienne otrzymały kamienne obramienia a wejścia kamienne portale z herbem Szreniawa w nadprożach. Na fundamentach nieistniejącej wieży mieszkalnej powstała otwarta na południe loggia. Na południowej stronie wzgórza założono tarasowy ogród włoski.

W posiadaniu Wieruskich dwór pozostawał do połowy XVII wieku. Następni właściciele Ołtarzewscy wybudowali w jego pobliżu barokową rezydencję. Renesansową siedzibę Wieruskich zamienili w spichlerz i wozownię. Pozbawiony należytej opieki niszczał aż do roku 1981 kiedy to stał sie własnością prywatną. Jego właścicielem został  architekt Marek Skrzyński. Dzięki jego staraniom obiekt został wyremontowany odzyskując dawny wygląd i stanowi obecnie interesujący przykład obronnego dworu renesansowego o znacznej wartości zabytkowej. Zachowały się fragmenty kamieniarki renesansowej w postaci obramowań okien i nadproży wejść.

Dwór w Wieruszycach wzniesiony jest na planie regularnego prostokąta. Do jego budowy użyto łamanego piaskowca karpackiego i fragmentarycznie cegły. Narożniki uzupełniono regularnymi ciosami. Ma dochodzące do dwóch metrów grubości mury i głębokie piwnice z kolebkowymi sklepieniami. Posiada dwie kondygnacje naziemne z pomieszczeniami w dwóch traktach, nakryte sklepieniami na poziomie parteru oraz stropami na piętrze. Dwór zwieńczony jest charakterystycznym dwudzielnym czterospadowym dachem pokrytym gontem. Dostawiona do niego oskarpowana wieża ma podobną wysokość. Nakryta jest  osobnym, ostrosłupowym dachem także pokrytym gontem. O obronnym charakterze obiektu świadczą umieszczone w dolnej kondygnacji wieży strzelnice kluczowe.