Zamek w Starogrodzie

Rycerze Zakonu Krzyżackiego których do Polski sprowadził książę Konrad Mazowiecki w 1226 mieli za zadnie walkę z plemionami pogańskich Prusów. Od samego początku zaczęli oni wznosić na zajmowanych terenach obiekty obronne które stawały się bazą wypadową do następnych podbojów. Jednak niewielka liczebność zakonnych rycerzy i ograniczone możliwości finansowe powodowały że były to początkowo niewielkie drewniano-ziemne strażnice. Właśnie tego typu obiekt zbudowali Krzyżacy około roku 1232 w Starogrodzie. Była to druga po Toruniu warowna budowla Zakonu na prawym brzegu Wisły.

W połowie XIII wieku drewnianą strażnicę zastąpiono murowanym zamkiem. Został wniesiony na skaju wysokiej wiślanej skarpy. Krzyżacy nie wypracowali jeszcze wtedy modelu zamku konwentualnego toteż miał on plan nieregularnego pięcioboku z niewielkim wewnętrznym dziedzińcem. Otoczony był murem i zapewne parchamem do których od północy przylegał obszerny otoczony murem dziedziniec. Za nim oddzielone fosą znajdowało się podzamcze. W późniejszym okresie założone zostało drugie znacznie rozleglejsze podzamcze oddzielone kolejną fosą. Całkowite zniszczenie zamku w następnych wiekach uniemożliwia obecnie dokładne odtworzenie założenia obronnego.

Do roku 1253 Starogród był siedzibą mistrzów krajowych a następnie komturii która istniała do 1454. Po bitwie pod Grunwaldem w 1410 został na pewien czas zajęty przez wojska króla Władysława Jagiełły. Po raz kolejny w polskich rękach znalazł się po wybuchu wojny trzynastoletniej w roku  1454. W trzy lata później dowodzone przez Bernarda Szumborskiego zaciężne wojska krzyżackie odbijają zamek. Ten błyskotliwy dowódca zdołał także opanować i utrzymać jeszcze kilka innych zamków ziemi chełmińskiej. Nie wypłacenie przez Zakon należnego najemnikom żołdu spowodowało że Szumborski zatrzymał sobie w zastaw zdobyte miasta i warownie. Dopiero wielki mistrza Marcin Truchsess von Wetzhausen w roku 1478 podjął pertraktacje z następcami Szumborskiego w sprawie wykupu i przekazania Krzyżakom zajętych w zastaw dóbr. Spowodowało to natychmiastową reakcję Polski która zmusiła Zakon do oddania chełmińskich zamków.

W roku 1479 Starogród zostaje włączony do Polski stając się siedzibą starostów królewski. Pod koniec XV wieku z inicjatywy króla  Jana Olbrachta zamek zostaje odbudowany ze zniszczeń wojennych. W roku 1505 król Aleksander Jagiellończyk przekazuje warownię w posiadanie biskupom chełmińskim. Rozbudowany i bogato wyposażony zamek stał się pełną przepychu ich letnią rezydencją. Jak wiele innych zamków także i ten został poważnie uszkodzony w czasie wojen szwedzkich w wieku XVII. Mimo przeprowadzonej w latach 1682-93 odbudowy w następnym stuleciu zaczął powoli podupadać. Wspomina o tym lustracja z roku 1759 w której jest mowa o popękanych niszczejących murach. Po pierwszym rozbiorze Polski znalazł się państwie pruskim i w roku  1777 już jako mocno zdewastowany został sprzedany w prywatne ręce. Intensywne pozyskiwanie materiału budowlanego spowodowało że do roku 1795 zamkowe ruiny zostały całkowicie rozebrane.

Prócz śladu fos nie zachowały się na powierzchni żadne widoczne pozostałości krzyżackiej warowni. Przeprowadzone dotychczas badania archeologiczne nie wniosły zbyt wiele nowych informacji w proces poznania założenia i faz jego rozwoju.