Zamek w Braniewie
W 1236 roku zgodnie z bullą papieską Zakon Krzyżacki na części zdobytych w Prusach ziem utworzył diecezję warmińską. Pierwszy biskup Anzelm na stolicę diecezji wybrał Braniewo. Nowo powstające miasto zostało totalnie zniszczone przez Prusów w 1261 roku. Kolejny biskup Henryk Fleming dokonał nowej lokacji Braniewa w 1284 roku. W południowej części miasta w obrębie jego murów powstała murowana siedziba warmińskich biskupów. Wzniesiony na planie prostokąta zamek posiadał jedno skrzydło mieszkalne. Zajmowało ono całą południową kurtynę. Z pozostałych stron dziedziniec otaczały mury obronne. Wjazd usytuowany był pośrodku wschodniej kurtyny. Wiódł przez wysuniętą przed lico muru wieżę bramną, w której umieszczono zamkową kaplicę. To skromne założenie szybko przestało spełniać wymogi biskupiej rezydencji i zapadła decyzja o rozbudowie zamku w kierunku wschodnim.
Pod koniec XIII wieku po wschodniej stronie powstał okazały dwukondygnacyjny podpiwniczony budynek, na osi którego umieszczono przejazd. Miał plan prostokąta o wymiarach 10x36m i mieściły się w nim komnaty biskupa oraz refektarz. W ten sposób powstał zamek główny z własnym dziedzińcem otoczonym murami. Pierwotne założenie dostępne przez dawną wieżę bramną przekształcono w podzamcze o charakterze gospodarczym. Powstało dwuczłonowe założenie z dwoma dziedzińcami o wymiarach 55x80m. W latach 1320-30 przeprowadzono kolejne prace, których celem było zwiększenie walorów obronnych zamku. Wzniesiono trzy narożne wieże od północy i zachodu oraz wykopano fosę od strony miasta. Wzmocniono ochronę wjazdu poprzez budowę przedbramia chronionego półbasztą. Droga do zamku wiodła przez starorzecze rzeki Pasłęki groblą osłonięta murami. Na jej końcu znajdowała się wieża wartownicza.
Zamek w Braniewie był siedzą biskupów warmińskich do 1340 roku. W 1396 podczas zamieszek doszło do ataku mieszczan braniewskich na zamek. Zniszczono mury i baszty od strony miasta. Sytuację musiał uspakajać sam wielki mistrz Konrad von Jungingen, który nakazał mieszczanom w ciągu pięciu lat odbudowę zniszczonych umocnień. W czasie wojny trzynastoletniej 6 lutego 1454 mieszczanie ponownie zdobyli szturmem biskupi zamek. Został on splądrowany i powtórnie zburzone zostały umocnienia od strony miasta. Mieszczanie nie rozebrali zamku jak to miało miejsce w innych miasta zapewne z tego powodu, iż był on ważnym ogniwem fortyfikacji miejskich.
Zamek obsadziła polska załoga, która obroniła go przed szturmem wojsk zakonnych w kwietniu 1455 roku. Po kilku latach sympatie mieszczan uległy zmianie i we wrześniu 1461 roku miasto przejął sprzyjający początkowo Krzyżakom biskup Legendorf. Mieszczanie ponownie przypuścili szturm na zamek wybijając polską załogę. W 1466 roku na mocy II pokoju toruńskiego diecezja warmińska została przyłączona do Polski i objęta protekcją królewską zyskując status lennego księstwa. W 1467 roku biskupem warmińskim został Mikołaj Tungen. Król Kazimierz Jagiellończyk nie uznał tego wyboru, co w rezultacie doprowadziło do wybuchu wojny zwanej księżą. Biskup przy pomocy Krzyżaków zajął Braniewo w 1472 roku. Oddziały polskie podjęły w 1478 roku próbę odbicia miasta z rąk krzyżackich jednak zakończoną niepowodzeniem. Rok później doszło do zawarcia pokoju i przywrócono zwierzchność króla Polski wobec Warmii. Na mocy tego porozumienia Tungen złożył hołd i został przyjęty do grona senatorów polskich.
Podczas ostatniej wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-21 wojska Zakonu zdobyły Braniewo 1 stycznia 1520 roku. Także tym raz próba odbicia go z rąk krzyżackich przez wojsko polskie nie zakończyło się sukcesem. Rok później nastąpiło zawieszenie broni. W 1525 roku nastąpiła sekularyzacja Prus a ostatni wielki mistrz Albrecht Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi Staremu na rynku w Krakowie. W 1626 roku zamek i miasto opanowali Szwedzi. Otoczyli oni miasto umocnieniami bastionowymi. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku Braniewo znalazło się w zaborze pruskim. W czasie wojen napoleońskich w 1807 roku ostrzał artyleryjski poważnie uszkodził zamek szczególnie jego południowa część. Zburzona została wieża pł.-zach. na podzamczu. W 1811 roku władze pruskie zaadaptowały zamek na szkołę. Zburzono gotycki dom na podzamczu stawiając na jego miejscu nowy budynek. W 1874 przeprowadzono kolejne prace. Obniżono o jedną kondygnację główne zamkowe skrzydło, rozebrano zabudowania gospodarcze i cześć fortyfikacji. Ostatni akt działa zniszczenia biskupiej rezydencji dokonał się w 1945 roku. Z całego założenia ocalała jedynie wieża bramna.
Zachowana do dnia dzisiejszego gotycka wieża bramna łączyła zamek główny z podzamczem. Jej dolna partia pochodzi z pierwszej najstarszej fazy budowy zamku. Posiada ostrołukowy otwór przejazdowy z bramą. W wieży zachowało się pomieszczenie z gwieździstym sklepieniem oraz ukryte w grubości muru schody. Wieża posiada ganek obronny, zamurowane otwory strzelnicze oraz gotyckie dekoracje w postaci ostrołukowych płycin. Przez wiele lat wieża pozostawała niedostępna. W 2018 roku podjęto prace w ramach projektu pod nazwą „Nowe życie wieży bramnej zamku biskupiego w Braniewie”. Do obiektu dostarczono niezbędne media i instalacje. W północno zachodnim narożniku zamontowano kręcone, metalowe schody prowadzące na taras widokowy. W głównej, północnej wnęce kaplicy, w miejscu zaginionej, zamontowano kopię tablicy z herbem biskupa warmińskiego. – na miejscu zaginionej. W ścianie południowej powstały witraże – mniejszy z herbem Braniewa, większy, we wnęce dawnego ołtarza kaplicy, z postacią św. Andrzeja. W ścianach zewnętrznych od strony wschodniej i zachodniej przywrócono obrys przejazdu bramnego z drewnianymi wrotami.
Prace przy odrestaurowaniu wieży zakończono we wrześniu 2020. Łączny koszt przedsięwzięcia to ponad 3,5 mln zł, z czego 3 mln zł pochodzi z dotacji unijnej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego, a reszta z budżetu miasta. Odnowiona budowla będzie pełnić funkcje muzealne; przewidziano tam punkt informacji turystycznej, a na najwyższym poziomie urządzono taras widokowy. Istnieje możliwość zwiedzania w godzinach otwarcia Miejskiej Biblioteki Publicznej w Braniewie.
