Zamek w Trenczynie
Zamek w Trenczynie należy do najbardziej znanych zamków Słowacji. Położony na górującym nad miastem wzgórzu widoczny jest z daleka. Walory obronne miejsca docenili już Rzymianie. Świadczy o tym zachowany na skale pod zamkiem łaciński napis z roku 179 n.e. pozostawiony przez żołnierzy II legionu w czasie wojen makromańskich z Germanami. Jest to najdalej wysunięty na północ potwierdzony ślad obecności Rzymian na terenie obecnej Słowacji. W późniejszych wiekach wzgórze użytkowały plemiona celtyckie, a w okresie państwa wielkomorawskiego istniał tu warowny gród.
Pierwszy murowany zamek wzniesiono na zamkowym wzgórzu już XI wieku. Powstała wówczas romańska baszta i czteroapsydowa rotunda. Królewska warownia miała za zadanie strzec karpackich przełęczy i brodu na rzece Wag. Była siedzibą komitatu trenczyńskiego jednego z najstarszych w królestwie Węgier. Z tego pierwszego założenia do naszych czasów zachowały się jedynie odkryte w czasie prac archeologicznych fundamenty budowli. W latach 1260-70 stara romańska baszta została przebudowana. W jej miejsce powstała kwadratowa gotycka wieża o wymiarach 12x12m. W 1275 roku żupanem trenczyńskim został Stefan Csák przedstawiciel jednego ze znamienitszych rodów węgierskich. Jego bratanek Stefan piastujący urząd palatyna Węgier zlecił rozbudowę zamku. Podwyższono wieżę i zamkowe mury, wybudowano nowy pałac oraz kaplicę.
Po śmierci Csáka w 1321 zamek w Trenczynie po długotrwałym oblężeniu zdobyły wojska króla Karola Robert. Za panowania króla Ludwika I Wielkiego po północnej stronie wieży zbudowano mniejszy pałac z wykuszem zwany Pałacem Ludwika. Za czasów kolejnego króla Zygmunta Luksemburczyka w płn. -wsch. części dziedzińca powstał pałac z reprezentacyjną sala rycerską nazwany na część drugiej żony króla Pałacem Barbary. Zamek otoczono kolejnym pierścieniem murów z kilkoma basztami. Wjazd prowadził przez zwodzony most przerzucony nad fosą. Dzięki tym fortyfikacjom zamek oparł się kilku próbom zdobycia go podejmowanym przez husytów w pierwszej połowie XV wieku.
W 1475 zamek w Trenczynie stał się własnością Stefana Zapolyi i przez pięćdziesiąt lat był w posiadaniu jego rodu. W tym okresie miała miejsce kolejna rozbudowa warowni. Przebudowano pałace Ludwika i Barbary oraz wzniesiono kolejny. Na dziedzińcu wzniesiono jeszcze jeden wysoki budynek zwany Wieżą Letnią. Od strony południowej powstał niepowtarzalny kompleks obronny chroniący zamek od strony wzgórza Brezina skąd najczęściej atakowały oddziały wroga. Fortyfikacja południowa składała się z dwóch suchych fos oraz trzech wałów ze strzelnicami. Obronę wzmacniały dwie potężne baszty ze stanowiskami dla armat. Bliżej zamku znajdowała się Baszta Jeremiasza a przed nią usytuowano Basztę Młyńską. Na dziedzińcu dolnym wzniesiono dwupiętrowe koszary dla załogi, których stanowiska strzelnicze chroniły drogę dojazdową na zamek górny.
Podczas walk o tron pomiędzy Ferdynandem a Janem Zapolyą w 1527 roku zamek został zdobyty przez wojska cesarskie. Długotrwałe oblężenie i intensywny ostrzał artyleryjski mocno uszkodził zamkowe mury i spowodował liczne pożary. W latach 1540-60 pod nadzorem cesarskich inżynierów odbudowano i wzmocniono zamkowe fortyfikacje. W północnej części dolnego dziedzińca powstała Renesansowa Baszta, której armaty chroniły Górną Bramę miasta oraz mosty na rzece Wag. Obok wzniesiono młyn na proch strzelniczy raz budynki gospodarcze. Wykopano tu również studnię zaopatrującą garnizon zamku w wodę. W zachodniej części zamku górnego pomiędzy pałacem Ludwika a Pałacem Zapolyów dobudowano tzw. Wielką Basztę. Jej działa broniły drogi dojazdowej ale w swym zasięgu miały także położone poniżej miasto. Pod koniec XVI wieku zamek otoczono dodatkowymi fortyfikacjami ziemnymi.
W 1596 zamek w Trenczynie stał się własnością magnackiego rodu Ilészházych. W ich rękach pozostał aż do roku 1834. W 1670 załoga zamku została wzmocniona cesarskimi żołnierzami z uwagi na zagrożenie zbliżającymi się wojskami tureckimi. Turcy nie zagrozili Trenczynowi za to stacjonujący niemiecki garnizon stał się dla miasta sporym problemem. W celu wymuszenia na mieszczanach uległości i realizacji żądań dochodziło do ostrzeliwania miasta z zamkowych dział. Cesarscy żołnierze stacjonowali na zamku do 1782 roku. Dopiero wówczas rodzina Ilészházych ponownie stała się faktycznym właścicielem warowni. Przygotowywane plany odbudowy mocno podupadłej twierdzy przekreślił potężny pożar, który miał miejsce w 1790 roku. Od tego momentu mimo niewielkich prac stan zamku stale się pogarszał i przez długie lata pozostawał on w ruinie. Dopiero w 1956 rozpoczęto trwające wiele lat prace rekonstrukcyjne.
Obecnie trenczyński zamek ma status Narodowego Zabytku Kultury. Dzięki przeprowadzonym pracom w części udostępniony jest do zwiedzania. Najciekawsza jest jego najstarsza część, czyli zamek górny. Na szczególna uwagę zasługuje potężna gotycka wieża zwana Basztą Mateusza, której dolne partie murów mają prawie 3,5m grubości. Zachowały się trzy pałace Ludwika, Barbary oraz Zapolyów, Wieża Letnia i gotycka kaplica. Dojście do zamku górnego wiedzie przez zamek dolny i średni oraz pięć bram i barbakan. Częściowo zachowane są otaczające zamek mury, baszty i bastiony w tym będąca ciekawym przykładem sztuki obronnej fortyfikacja południowa.
