Zamek w Gołuchowie

Ta niewielka podkaliska miejscowość może poszczycić się wspaniale zachowanym renesansowym zamkiem. Położony pośrodku starego parku nad niewielką rzeczką Trzemną będącą dopływem Prosny bardziej przypomina zamek znad brzegów Loary niż obronną warownię.

Początki historii zamku związane są ze znanym rodem Leszczyńskich którzy byli posiadaczami Gołuchowa w latach 1507-1695. Około roku 1560 starosta radziejowski i wojewoda brzesko-kujawski Rafał Leszczyński w miejscu obecnego zamku wzniósł dwór obronny. Była to masywna dwupiętrowa budowla otoczona fosą na planie prostokąta z czterema ośmiobocznymi wieżami w narożach. Stanowiła jeden z ciekawszych przykładów obronnych rezydencji bogatej szlachty. Mimo że wzniesiona w dobie renesansu w jej rozplanowaniu widać jeszcze wpływy średniowiecza. Po śmierci Rafała Leszczyńskiego Gołuchów odziedziczył w roku 1592 jego najmłodszy syn Wacław. Rodzinna rezydencja nie zaspakajała jego sporych ambicji i przystąpił do jej rozbudowy. Po południowej stronie ojcowskiego dworu wzniósł budynek mieszkalny wsparty na narożu pięcioboczną basztą. Obie budowle połączono dwoma wąskimi skrzydłami dzięki czemu uzyskano wewnętrzny dziedziniec. Nowy budynek zgodnie z ówczesną modą ozdobiono od strony dziedzińca renesansowym arkadowym krużgankiem.

Pod koniec wieku XVII Leszczyńscy sprzedają Gołuchów wraz z zamkiem rodzinie Słuszków. Od tego momentu wspaniała rezydencja magnacka zaczyna tracić swój splendor. Częste zmiany właścicieli i brak opieki spowodował że na początku XIX wieku zamek znajdował się w ruinie. Przed całkowitą zagładą uratowało go nabycie przez Tytusa Działyńskiego z Kórnika w roku 1853. Syn Tytusa Jan Działyński postanowił odbudować zamek. Jego ambitne plany nie zostały zrealizowane ponieważ za udział w powstaniu styczniowym został przez władze pruskie zmuszony do opuszczenia kraju. W roku 1872 wyłączną właścicielką Gołuchowa zostaje Izabela z Czartoryskich Działyńska w zamian za sumy pożyczone swemu mężowi Janowi. Wychowana w Paryżu w Hotelu Lambert ośrodku polskiej polityki emigracyjnej wszechstronnie wykształcona postanowiła zrealizować plany męża. Kontynuując kolekcjonerskie tradycje rodzinne przekształciła zamek w muzeum dla swych bogatych zbiorów grafiki i rzemiosła artystycznego.

Przeprowadzona przez Izabelę Działyńską odbudowa Gołuchowa trwała od roku 1875 od 1885. Zamek odbudowano w stylu renesansu francuskiego którym była zafascynowana. Przebudowa objęła nowszy południowy budynek mieszkalny. Stary dwór zburzono pozostawiając jedynie trzy narożne baszty a na jego miejscu urządzono taras. Izabela zmarła w roku 1899 i została pochowana w specjalnie do tego celu wzniesionej na terenie parku kaplicy. Zgodnie z jej wolą zgromadzone przez nią zbiory były ogólnie dostępne i niepodzielne. Założone przez nią w zamku muzeum funkcjonowało do roku 1939.

W czasie okupacji większość eksponatów zostało wywiezione przez Niemców a sam zamek poważnie uszkodzony. Po wojnie w roku 1951 Gołuchów wszedł w skład Muzeum Narodowego w Poznaniu. Dwukrotnie przeprowadzone kompleksowe prace konserwatorskie przywróciły mu dawną świetność. Obecny wygląd zamku pochodzi z przeprowadzonej w XIX wieku przez Izabelę Działyńska renowacji. Ze swoimi wysokimi krytymi łupkiem dachami smukłymi kominami i wieloma autentycznymi detalami kamieniarskimi sprowadzonymi z różnych stron Europy jest ciekawym przykładem francuskiego neorenesansu. Mimo tej różnorodności stanowi malowniczą i harmonijna całość. Z pierwotnego dworu obronnego Leszczyńskich zachowały się trzy narożne baszty i piwnice pod tarasem. W zamkowych komnatach funkcjonuje muzeum którego ekspozycja nawiązuje do tego urządzonego przez Izabelę z Czartoryskich.