Zamek w Lublinie
Początki Lublina sięgają czasów wczesnego średniowiecza. W XII wieku powstała kasztelania lubelska a obronny gród strzegł wschodnich rubieży Polski. Prawdopodobnie w połowie XIII wieku wewnątrz zdrewniano-ziemnych wałów wzniesiona została murowana wieża. Obecnie trudno jednoznacznie stwierdzić kto był jej fundatorem. Najbardziej prawdopodobne że był to książę Bolesław Wstydliwy. Wieża powstała na planie koła o średnicy 15m. Dolne kondygnacje zbudowano z łamanego wapienia a górne z cegły. W murze o grubości ponad 3m ukryto klatkę schodową która zapewniała dostęp do trzech sklepionych pomieszczeń po jednym na każdej kondygnacji. Wejście do wieży znajdowało się na wysokości piętra. Umożliwiało to obronę samej wieży w przypadku zajęcia grodu i oczekiwanie załogi na nadejście pomocy.
Być może na początku XIV wieku wzniesiona została kolejna murowana wieża. Miała plan kwadratu i pełniła funkcje mieszkalne. Po odwetowym najeździe sprzymierzonych z Rusią Tatarów w roku 1341 i zniszczeniu miasta król Kazimierz Wielki postanowił przebudować i wzmocnić lubelski zamek. W miejsce walów postawiono mur obwodowy. Po zewnętrznej stronie kurtyny północnej wzniesiono czworokątną basztę zwaną „Żydowską”. Wolnostojącą kwadratową wieżę przebudowano na kaplicę św. Trójcy. Jej wieloboczne prezbiterium wysunięto poza wschodni odcinek muru. Być może miała wówczas także miejsce przebudowa cylindrycznej wieży polegająca na jej podwyższeniu i dodaniu otworów strzelniczych. Główny dom mieszkalny o masywnych murach był jednopiętrowy. Na piętrze posiadał dużą salę o wymiarach 18×15 z kamienną kolumną pośrodku. Wjazd do zamku prowadził od zachodu przez umocnione przedbramie.
W czasie panowania króla Władysława Jagiełły około roku 1407 przebudowano zamkową kaplicę. Po podwyższeniu powstała dwukondygnacyjna świątynia z kryptą. Dekorowały ją dwa strome schodkowe szczyty. Wnętrze kościoła ozdobiono bogatymi polichromiami w stylu rusko-bizantyjskim. Po unii polsko-litweskiej Lublin z miasta granicznego stał się ważnym ośrodkiem leżącym w centrum państwa Jagiellonów na trasie prowadzącej z Krakowa do Wilna. W tym czasie często gościł królów oraz był miejscem zjazdów i sejmików szlacheckich. Coraz większe wymagania królewskiego dworu którym nie potrafił sprostać gotycki zamek były zapewne powodem jego renesansowej przebudowy dokonanej za panowania króla Zygmunta Starego. Stary kazimierzowski budynek nadbudowano o jedno piętro, zarezerwowane wyłącznie dla króla. Rozbudowano bramę wjazdową i wzniesiono basztę w płd kurtynie muru. Wejście do kaplicy uzyskało nowy renesansowy portal a cylindryczna wieża wysoką attykę. W płn części zamkowego wzgórza postawiono dwupiętrową kamienicę zwaną „grodzką”. Mieściła ona mieszkanie starosty oraz pomieszczenia urzędu grodzkiego. Pozostałe zabudowania zamkowe mające charakter gospodarczy były drewniane. Lubelski zamek był miejscem historycznego wydarzenia jakim były obrady Walnego Sejmu Litwy i Korony w roku 1569. Ich rezultatem było zawarcie Unii Lubelskiej.
Kres świetności zamku nastąpił w połowie XVII wieku. W latach 1648-57 Lublin kolejno zajmowały wojska kozackie, moskiewskie, szwedzkie i węgierskie. Zamek został splądrowany i częściowo spalony. Wprawdzie późniejsi starostowie przeprowadzili kilka niewielkich prac remontowych ale nie zahamowało to postępującego upadku. W latach 1823-26 na zamkowych ruinach wzniesiono neogotyckie budynki przeznaczone na więzienie, które funkcjonowało do roku 1954. Po likwidacji więzienia zamek przeznaczono na muzeum. Wyburzono zabudowania wzniesione na dziedzińcu oraz budynek zasłaniający elewację frontową.
Najstarszymi zachowanym pozostałościami zamku są : cylindryczna wieża oraz fragmenty gotyckiej baszty na płn zboczu zamkowego wzgórza. Najcenniejszym chyba jednak obiektem zamkowego wzgórza jest kościół Św. Trójcy, powszechnie zwany kaplicą zamkową. To dwukondygnacyjna świątynia o kwadratowej nawie i wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Nawę górnej kondygnacji przykryto sklepieniem gwiaździstym, wspartym na potężnym, ośmiobocznym słupie. Za wyjątkowością kościoła przemawiają zachowane bizantyńsko-ruskie malowidła zdobiące wnętrze górnej kondygnacji.
