Zamek w Rytwianach

Początki osady Rytwiany sięgają czasów piastowskich. Pierwszym odnotowanym w dokumentach z XII wieku właścicielem wsi był Piotr Bogoria Skotnicki. To właśnie od panów ze Skotnik jak pisze Jan Długosz biskup Wojciech Jastrzębiec nabył Rytwiany i zbudował nad rzeką Czarną zamek. Obecnie jednak uważa się że zamek powstał nieco wcześniej już pod koniec wieku XIV a biskup jedynie go rozbudował.

Pierwotne założenie składało się jedynie z trzykondygnacyjnego budynku w który wkomponowano wieżę obronną. W późniejszym okresie wzniesiono mury obwodowe na rzucie prostokąta. Wzdłuż ich północnego odcinka wzniesiono kolejny budynek mieszkalny. Do budowy użyto cegły na fundamenty natomiast wykorzystano miejscowy wapień. Zniszczenia dokonane w następnych stuleciach nie pozwalają na dokładne odtworzenie budowli i układu pomieszczeń. Obronność zamku zwiększała fosa zasilana wodą z pobliskiej rzeki oraz most zwodzony. Wjazd prowadził prawdopodobnie od strony wschodniej.

Po zmianach dokonanych przez biskupa Jastrzębca zamek stał się siedzibą rodową jego bratanków. W rękach ich potomków którzy przybrali nazwisko Rytwiańskich pozostał do końca wieku XV. Następnie stawał się własnością kolejno Kurozwęckich, Łaskich , Tęczyńskich.

Pierwsza połowa wieku XVII kiedy zamek należał do Jana Tęczyńskiego to czasy jego największej świetności. Dzięki właścicielowi stał się prawdziwą magnacka rezydencją ośrodkiem dworskiej kultury miejscem pobytu uczonych i artystów. Dzięki poślubieniu Izabeli Tęczyńskiej w roku 1639 kolejnym właścicielem dóbr rytwiańskich zostaje Łukasz Opaliński piastujący godność marszałka nadwornego koronnego. Pochodzący z wielkopolskiej szlachty starannie wykształcony kontynuował dzieło teścia. Jako zapalony bibliofil przyczynił się do znacznego wzbogacenia zamkowej biblioteki.

W roku 1657 zamek zostaje poważnie uszkodzony przez wojska Jerzego Rakoczego wspierającego króla szwedzkiego Karola Gustawa. Zniszczenia musiały być na tyle poważne że syn Łukasza Stanisław Opaliński pod koniec wieku przenosi swą siedzibę do Łubnic. Dalsze zniszczenia przynosi wojna północna. Tym razem wojska szwedzkie dewastują zamkowe mury. Mimo to jak podają dokumenty zamek pozostaje zamieszkały przez urzędników dworskich do roku 1840. Około roku 1859 właścicielami Rytwian zostają Potoccy. Zamkowe ruiny służą im jako miejsce pozyskiwania materiałów budowlanych co doprowadza do ich całkowitej rozbiórki.

Obecnie pośrodku wsi na terenach zalewowych rzeki Czarnej znajdują się nikłe pozostałości rycerskiego zamku. Jedynym zachowanym reliktem jest wysoki narożnik ze skośną przyporą ozdobiony siatką rombów z zendrówki.