Zamek w Kowalewie Pomorskim

Książę Konrad Mazowiecki w roku 1222 nadaje biskupowi misyjnemu Christianowi gród Kowalewo w ziemi chełmińskiej. Jest to pierwsza zachowana wzmianka o jego istnieniu. Gdy w dziesięć lat później biskup odstępuje Kowalewo Zakonowi Krzyżackiemu w oparciu o gród zakładają oni swoją strażnicę. Otoczona drewniano-ziemnymi wałami broniła granicy na rzece Drwęcy przed atakami plemion pruskich i litewskich.

Około roku 1280 Krzyżacy przystępują do wznoszenia w miejsce grodu murowanego zamku konwentualnego będącego siedziba komtura.  Składał się on z regularnego czteroskrzydłowego zamku właściwego na planie kwadratu oraz dwóch podzamczy. Był ściśle powiązany z fortyfikacjami miejskimi. Skrzydła zamku właściwego otaczały niewielki wewnętrzny dziedziniec z krużgankami. Nie jest dokładnie znany wygląd oraz lokalizacja i przeznaczenie poszczególnych pomieszczeń zamkowych. Zachowany dansker może sugerować że w skrzydle północnym mieściły się pomieszczenia mieszkalne. W skrzydle południowym natomiast znajdowała się kaplica o czym wspomina XVIII wieczna lustracja. Zamek właściwy od wschodu południa i zachodu otoczony był prze mur tworzący szerokie międzymurze. Wjazd na dziedziniec prowadził od strony podzamcza i był broniony przez wieżę. Podzamcza były otoczone własnymi murami wzmocnionymi basztami oraz fosą.

W roku 1330 zamek oblegały wojska polskie pod dowództwem króla Władysława Łokietka. Próby szturmowania warowni z powodu braku sprzętu oblężniczego nie przynosiły zamierzonego rezultatu. Po czterech dniach zniechęcone rycerstwo polskie zmusiło w końcu Łokietka by odstąpił od oblężenia. Kolejny raz wojska polskie stanęły pod murami zamku w roku 1410 tym razem go zajmując. W kilka miesięcy później Krzyżacy przy pomocy inflandzkich posiłków pod wodza landmarszałka Bern von Hevelmanna odzyskali Kowalewo.

W roku 1422 w czasie tzw. wojny golubskiej  wojska króla Jagiełły znowu oblegały kowalewski zamek. Mimo opanowania jednego z podzamczy pozostał on niezdobyty ponieważ Krzyżacy wcześniej wzmocnili i dozbroili zamkową załogę.

Po wybuchu wojny trzynastoletniej pomiędzy Polską a Zakonem Krzyżackim prawie zupełnie nie broniony zamek w Kowalewie zajmują członkowie Związku Pruskiego.  Na mocy postanowień II pokoju toruńskiego z roku 1466 Kowalewo wraz z całą Ziemią Chełmińską zostaje przyłączone do Polski. Zamek staje się siedzibą starostwa grodowego. Pierwszym starostą zostaje dowódca wojsk najemnych Oldrzych Czerwonka za swe wojenne zasługi.

Wiek siedemnasty przynosi kres świetności dawnej krzyżackiej warowni. Wojny posko-szwedzkie a w szczególności „potop” powodują bardzo poważne zniszczenia. Od tego momentu zamek pozostaje w ruinie. W pierwszej połowie wieku XVIII następuje jego całkowita rozbiórka. Z uzyskanego materiału na terenie podzamcza wzniesiono kościół ewangelicki.

Jedynymi zachowanymi obecnie pozostałościami po zamku są resztki murów obwodowych podzamczy oraz fragmenty przedmurza zamku właściwego i stojący samotnie filar arkady gdaniska.