Zamek w Szydłowie
Szydłów to jedno z niewielu w Polsce centralnej miast posiadające tak dobrze zachowany średniowieczny układ z obwodem obronnym o niezwykle cennych walorach zabytkowych. Pierwsza wzmianka o Szydłowie pochodzi z roku 1191. Mówi o obowiązku składania dziesięciny kolegiacie sandomierskiej przez mieszkańców królewskiej wsi. W późniejszych wiekach wieś przekształciła się w osadę handlową. Pobyty w Szydłowie księcia Bolesława Wstydliwego mogą sugerować że posiadał on tu swój dwór. Przypuszcza się że mógł on znajdować się na wzgórzu z kościołem Wszystkich Świętych. W roku 1329 król Władysław Łokietek lokuje miasto na prawie magdeburskim. Szydłów wraz z kilkoma okolicznymi wioskami utworzył starostwo niegrodowe.
Prowadzona przez króla Kazimierza Wielkiego akcja fortyfikowania kraju objęła także Szydłów. Miasto otoczono kamiennymi murami a w ich obrębie około roku 1350 wzniesiono królewski zamek. Zbudowany został na skraju skarpy której 10 metrowe stromizny zabezpieczały go od północy i zachodu. Zamek kazimierzowski miał plan wydłużonego wieloboku. W narożniku płn-zach usytuowano dwie kamienne cylindryczne wieże o średnicy około 10,6m i murach grubych na 3 metry. Jedna z wież była lekko wysunięta prze lico narożnika murów. Druga mająca charakter budowli wolnostojącej ulokowana została bezpośrednio za nią w odległości 1 metra. Wzdłuż muru północnego wzniesiono główny dom zamkowy. Był to dwukondygnacyjny jednotraktowy budynek o trzech izbach na każdym poziomie. Umieszczony na osi budynku otwór wejściowy ozdobiono kamiennym portalem. Budynek miał plan prostokąta o wymiarach 15,3 x 35,5m i grube ( 1,7m ) mury. Wjazd do zamku prowadził od strony miasta zapewne przez usytuowaną w kurtynie wschodniej bramę. Do budowy zamku użyto miejscowego wapienia o jasnokremowym odcieniu.
Pod koniec panowania Kazimierza Wielkiego lub w czasie rządów jego następcy Ludwika Węgierskiego zamek został rozbudowany. Typowo obronne założenie od strony południowej powiększono o część rezydencjonalną. Główną budowla nowej części był kamienny gotycki pałac. Usytuowany w narożniku płd-zach miał plan prostokąta o wymiarach 12,75 x 35 m. Posiadał po dwie izby na obu kondygnacjach oraz czworoboczny ryzalit wysunięty z elewacji południowej mieszczący być może kaplicę. Pałac posiadał bogaty wystrój kamieniarski i był ogrzewany hypokaustycznie. Po rozbudowie zamek zajmował prawie 7 tys. m².
Za czasów króla Władysława Jagiełły który często podróżował po kraju szydłowiecki zamek gościł króla 17 razy. Koniec wieku XV i początek wieku XVI to początek przemian jakie miały miejsce na zamku. Zaczął on tracić znaczenie jako królewska rezydencja zredukowano również jego walory obronne. Rozebrano obie wieże a na ich miejscu wzniesiono piętrowy budynek tzw. skarbczyk. Szydłów często nękały pożary. Jeden z nich z roku 1541 był szczególnie niszczycielski. Spłonęło praktycznie całe miasto łącznie z zamkiem. Kolejna przebudowa miała miejsce za czasów Zygmunta III Wazy. Zamek odnowiono i przyozdobiono. Powstał nowy budynek bramny zachowany w swej formie do naszych czasów.
W roku 1630 na miasto napadł oddział królewskich wojsk zbuntowany brakiem żołdu. Podłożony przez nich ogień spowodował pożar domów na przedmieściu oraz zamku. Kolejne zniszczenia przyniósł najazd wojsk księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego oraz „potop” szwedzki. Nie ominęła Szydłowa także wojna północna. Ze zniszczeń zamek odbudował w roku 1723 starosta Józef Załuski o czym świadczy kartusz herbowy z tablicą erekcyjną. Niestety kolejne lata przynoszą powolny upadek dawnej królewskiej rezydencji. Do ostatecznego upadku przyczynia się przemarsz wojsk napoleońskich którzy na zamku urządzili sobie stajnie. W roku 1822 mury zamku zostają wystawione na licytację. Duża ilość darmowego kamienia w okolicznych odkrywkach spowodowała że mimo obniżki nie znalazł się chętny na zamkowe mury. Dzięki temu zamek dotrwał do naszych czasów.
Po zakończeniu II wojny światowej z inicjatywy miejscowego proboszcza ks. Tomali odbudowano znaczne partie murów miejskich i zamkowych. Dokonano wtedy także podwyższenia murów budynku południowego oraz zwieńczono go krenelażem. Prace te były całkowicie ahistoryczne bowiem takiego wyglądu nie potwierdzają żadne przekazy źródłowe. Kolejnym nie do końca przemyślanym posunięciem było wzniesienie w latach 30-tych XX wieku we wschodniej części dziedzińca zamkowego budynku szkolnego. W roku 1998 dobudowano do niego kolejny budynek oraz salę gimnastyczną za zgodą Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (!?).
Z zamku zachowały się będący trwałą ruiną budynek południowy zwany „Sala Rycerską”, budynek bramny tzw. skarbczyk w którym funkcjonuje Regionalne Muzeum oraz poprowadzone skrajem wzgórza mury obronne.
