Zamek w Pasłęku
W roku 1237 Krzyżacy zdobyli położony nad rzeką Wąską pruski gród Passaluc. Na jego miejscu wznieśli drewnianą strażnicę wykorzystując strategiczne walory miejsca. W roku 1260 podczas powstania pruskiego krzyżacka strażnica zostaje zniszczona. Po upadku powstania i całkowitym opanowaniu ziem pruskiego plemienia Pogezan w roku 1282 Krzyżacy odbudowują strażnicę. Obok niej powstaje osada, która w roku 1297 otrzymuje prawa miejskie. Około roku 1320 następuje przebudowa drewniano-ziemnej strażnicy w murowany zamek.
Miasto Pasłęk powstało na cyplu płaskowyżu otoczonego od północy wschodu i zachodu stromymi zboczami podmokłej doliny rzeki Wąskiej i Strugi Młyńskiej. Zamek zlokalizowano w płn-wsch krańcu cypla osłoniętym fortyfikacjami i zabudowaniami miejskimi. Mimo wkomponowania w mury miejskie zamek stanowił odrębne założenie oddzielone od miasta fosą zdolne do samodzielnej obrony. Początkowo zamek posiadał jeden ceglany trójkondygnacyjny budynek o sporych rozmiarach 11,6×50,6 m. Jego parter miał charakter gospodarczy a na piętrze mieściły sie kaplica, refektarz oraz pokój dla gości. Najwyższa kondygnacja była przeznaczona na spichlerz. Posiadała także ganek obronny z licznymi strzelnicami. Otaczający zamek od północy i wschodu mur był jednocześnie murem miejskim. Wjazd przez most zwodzony prowadził od południa w stronę miasta i Bramy Młyńskiej. Z tej strony znajdowało się też niewielkie gospodarcze podzamcze. Pośrodku zamkowego dziedzińca znajdowała się głęboka cembrowana studnia. Jeszce w wieku XIV do skrzydła północnego dobudowano niskie skrzydło wschodnie. Od strony dziedzińca istniał krużganek zapewniający komunikację. Zachowane lustrację wspominają o wieży, w której miała znajdować się izba komtura i zbrojownia. Część badaczy uważa, że może to być zachowana wieża w narożniku płn-wsch.
Zamek w Pasłęku był siedzibą prokuratora podległego komturii w Elblągu. Po bitwie pod Grunwaldem w roku 1410 na krótko znalazł się w polskich rękach. Ponownie przez wojsko polskie został zajęty w roku 1454 w czasie wojny trzynastoletniej. Na mocy pokoju toruńskiego z 1466 miasto Elbląg weszło w skład Korony Królestwa Polskiego natomiast Pasłęk pozostał własnością Zakonu. Ta sytuacja spowodowała przeprowadzkę elbląskiego komtura na zamek w Pasłęku. Nowa funkcja wymogła rozbudowę założenia. Powstało nowe skrzydło zachodnie. Na jego parterze umieszczono dużą komnatę, której sklepienie wsparto na trzech filarach. Pełniła ona funkcje kapitularza i refektarza.
Pod koniec roku 1519 wybuchła kolejna wojna polsko-krzyżacka. Wojska polskie pod dowództwem hetmana koronnego Mikołaja Firleja 17 stycznia 1520 otoczyły Pasłęk i rozpoczęły jego nieskuteczne oblężenie. Dopiero drugie oblężenie zakończyło się sukcesem i 29 kwietnia 1520 Polacy zajęli miasto i zamek. Mieszczanie elbląscy zwrócili się wówczas do króla Zygmunta Starego o zgodę na zburzenie pasłęckiego zamku. Po jej otrzymaniu wysłali 300 ludzi, którzy zburzyli zamkowe mury a gruzem zasypali fosy. Dzieła zniszczenia dokonał pożar w roku 1543, który strawił pozostałości zabudowań.
Po sekularyzacji Zakonu w roku 1525 Pasłęk przechodzi na własność księcia Albrechta lennika Korony. Po pożarze zamek zostaje odbudowany jako trzyskrzydłowe założenie z dwoma cylindrycznymi wieżami w narożnikach skrzydła północnego. W wieku XVII zamek otoczono fortyfikacjami bastionowymi. Dzięki temu wytrzymał oblężenie szwedzkie w roku 1659. Upadek zamku rozpoczął się w wieku XVIII. Przyczyniły się do tego zniszczenia spowodowane przez wojnę siedmioletnią 1756-63 oraz wojny napoleońskie 1806-12. W roku 1876 przeprowadzono remont zamku adaptując go na więzienie, które funkcjonowało do roku 1925.
Tragiczne wydarzenia dla Pasłęka mają miejsce w roku 1945. Miasto zostaje zajęte przez Amię Czerwoną, której żołnierze spalili zamek oraz sporą część starówki. Odbudowa zamku ma miejsce w latach 60-tych XX wieku. Obecnie jest on siedzibę władz administracyjnych, Biblioteki Publicznej i Pasłęckiego Ośrodka Kultury. Remont przywrócił mu wygląd z XVI wieku. Jest to trójskrzydłowy otynkowany obiekt z narożnymi cylindrycznymi basztami. W czasie prac przy odbudowie odtworzono salę w skrzydle zachodnim wspartą na kamiennych filarach. Wyeksponowano także ceglaną elewację najstarszego północnego skrzydła.
