Zamek w Lubinie
Początki Lubina sięgają czasów wczesnego średniowiecza. Początkowo istniał tu drewniano-ziemny gród na Starym Lubinie. Był siedzibą kasztelani, o czym świadczy bulla papieska z 23 IV 1155 wymieniając go wśród 13 śląskich kasztelani. Około roku 1205 Jadwiga i Henryk I lokują nowe miasto Lubin. Prawdopodobnie w roku 1288 książę ścinawski Przemko, nadaje Lubinowi nowe prawo magdeburskie.
Źródła pisane po raz pierwszy istnienie zamku w Lubinie potwierdzają w XIV wieku. Wystawiony w roku 1312 dokument podziałowy księstwa głogowskiego wymienia „Castrum Lubyn”. Jednak murowany zamek w miejsce dawnej kasztelani wzniesiony został wcześniej, bo już pod koniec XIII wieku. Za jego fundatora uważa się księcia żagańskiego Konrada II. Za czasów panowania księcia legnicko-brzeskiego Bolesława III w 1337 roku, rozpoczęto prace przy rozbudowie zamku. Jednak jego gruntownej przebudowy i rozbudowy dokonał w okresie swojego panowania jego młodszy syn książę Ludwik I w latach 1348 – 1358. Związane to było z konfliktem jaki miał ze swym starszym bratem Wacławem. Pozbawiony przez niego ziemi legnickiej i renty pieniężnej zdołał wykupić zastawiony przez ojca Lubin. Przeprowadził się tam z rodzina i uczynił z niego swą główną książęcą rezydencję.
Zamek w Lubinie został wzniesiony na wschód od miasta. Pomimo, że Ludwik I w miejsce ziemnych wałów i drewnianej palisady otoczył miasto kamienno-ceglanymi murami to jednak zamek nie był z nimi związany i stanowił osobną warownię. Usytuowany był na nizinnym, podmokłym terenie otoczony przez system nawodnionych fos. Posiadał plan nieregularnego czworoboku, a ceglane mury otaczały teren o powierzchni około 1500 m². W narożniku płd-wsch znajdował się główny budynek mieszkalny. Dostawiony do muru miał plan prostokąta o wymiarach 12,3×14,9m i być może formę wieżową. W przeciwległym płn-zach narożniku znajdowała się druga murowana budowla. Była to wolnostojąca czworoboczna wieża mieszkalna o wymiarach 10,5x13m. Wjazd do zamku prowadził od zachodu przez zwodzony most i wysunięty przed lico muru budynek bramny. Z inicjatywy księcia Ludwika I na południe od bramy do zewnętrznego muru, dobudowana została zamkowa kaplica. Była budowlą jednonawową, orientowaną, z kwadratową wieżyczką od zachodu.
Po śmierci ojca Ludwik I zdecydował się zbrojnie rozwiązać swój konflikt z bratem Wacławem. Po trwającej prawie sześć lat wojnie bracia zawarli układ. Na jego mocy Ludwik I obok zatwierdzenia rządów w Lubinie, uzyskał także Chojnów, połowę księstwa brzesko-oławskiego i odszkodowanie w postaci 4500 grzywien srebra. Spowodowało to, że przeniósł się ze swym dworem do Brzegu, a zamek w Lubinie stracił status głównej siedziby książęcej. Gospodarne rządy Ludwika sprawiły, że Lubin dzięki inwestycjom w jego obronność należał wówczas do najlepiej ufortyfikowanych miast na Śląsku. Zapewne dzięki temu skutecznie oparł się dwukrotnym najazdom husytów w latach 1428 i 1431.
Kres świetności lubińskiego zamku nastąpił podczas wojny trzydziestoletniej. W roku 1631 najazd wojsk szwedzkich zniszczył miasto i zamek. Zrujnowana warownia nie została już nigdy odbudowana, wyremontowano jedynie zamkową kaplicę. W 1663 roku dokonano barokowej rozbudowy kaplicy. Od wschodu powstało trójbocznie zakończone prezbiterium, a od południa dobudowano boczną kaplicę z ołtarzem. Obiekt został otynkowany i nakryty dwuspadowym dachem, wybito także nowe duże okna. Kolejna odbudowa zamkowej kaplicy miała miejsce w połowie XIX wieku. Do roku 1908 służyła katolikom jako kościół, później mieściła się w niej biblioteka diecezjalna. Kolejne zniszczenia przyniósł rok 1945, obiekt strawił pożar. Prawie do lat 90-tych XX wieku pozbawiona dachu kaplica niszczała. Dnia 30 marca 1988 uchwałą Rady Miasta powołano do życia Ośrodek Kultury „Wzgórze Zamkowe”. W czerwcu 1990 roku po przeprowadzonym wcześniej remoncie, w gotyckim wnętrzu kaplicy rozpoczęła działalność wystawienniczą Galeria Zamkowa.
Pomimo, że jeszcze w XIX wieku na zamkowym wzgórzu stały pozostałości murów i budynek bramny, zamek w Lubinie nie zachował się do naszych czasów. Obecnie jedynym jego ocalałym fragmentem jest zamkowa kaplica. Mimo późniejszych przebudów z czasów budowy kaplicy pochodzą dwie jej ściany północna i zachodnia. Szczególnie godny uwagi jest ostrołukowy, gotycki portal północny z 1349 roku zdobiący pierwotne wejście. Tympanon portalu podzielony ostrołukowymi arkadami na trzy części wypełnia grupa rzeźb figuralnych. Pośrodku stoi Chrystus Boleściwy; po lewej stronie znajduje się figura św. Jadwigi, a po prawej św. Marii Magdaleny. Poniżej klęczą fundator książę Ludwik I i jego żona Agnieszka. Na łuku archiwolty tympanonu wykuty jest gotyckimi literami łaciński napis fundacyjny.
