Zamek w Kruszwicy
Któż nie słyszał legendy o złym Popielu i myszach które go zjadły. Uciekając przed gryzoniami okrutny monarcha schronić się miał w wieży która na pamiątkę tego wydarzenia nosi nazwę „Mysiej Wieży”. Tyle znana legenda lecz prawda historyczna jest inna.
Żyzne gleby wokół jeziora Gopła sprzyjały osadnictwu którego początki sięgają epoki kamienia. We wczesnym średniowieczu Kujawy były gęsto zaludnionym regionem. Wspomina o tym w swej kronice tzw. Geograf Bawarski. Według jego zapisków istniało tu plemienne państwo Goplan posiadające wiele obronnych grodów. W połowie IX wieku zostało zdominowane przez Polan i włączone w powstające państwo polskie. Jednym z ważniejszych grodów Goplan była położona na wyspie jeziora Gopło Kruszwica. Również w państwie pierwszych Piastów był to ważny ośrodek administracyjny. Został poważnie rozbudowany i otoczony solidnymi drewniano-ziemnymi umocnieniami. Po utworzeniu przez Krzyżaków własnego państwa i zajęciu przez nich Pomorza Kruszwica staje się miastem nadgranicznym. Podczas jednego z krzyżackich najazdów w roku 1331 stary gród zostaje zdobyty i zniszczony i wraz z całymi Kujawami dostaje się pod panowanie Zakonu.
Po objęciu władzy przez Kazimierza Wielkiego rozpoczynają się starania o odzyskanie utraconych przez Polskę ziem. Po zawartym w Kaliszu w roku 1343 pokoju z Krzyżakami Polska odzyskuje Kujawy. Wtedy też z inicjatywy królewskiej w miejscu starego grodu wzniesiony zostaje gotycki zamek założony na planie prostokąta. Otoczony był wysokim 11 metrowym murem o grubości 2,4 m. W płn-zach narożniku posiadał ośmioboczną sześciokondygnacyjną wieżę. Był to typowy stołp miejsce ostatniej obrony z wejściem prowadzącym bezpośrednio z ganku obronnego biegnącego wzdłuż murów na wysokości 10 metrów. Wjazd do zamku znajdował się w kurtynie zachodniej w pobliżu wzmacniającej jej obronę wieży. Na zamkowym dziedzińcu początkowo znajdowała się drewniana zabudowa. W okresie późniejszym wzdłuż muru południowego wzniesiono murowany budynek. Zamek otoczony był fosą bronioną po zewnętrznej krawędzi częstokołem.
Po zakończeniu wojny trzynastoletniej i zawarciu w roku 1466 II pokoju toruńskiego z Krzyżakami dzięki czemu Polska odzyskuje Pomorze i Ziemię Dobrzyńską Kruszwica przestaje być nadgraniczna warownią. Na znaczeniu zyskują jej funkcje administracyjne jako kasztelani i starostwa niegrodowego.
W wieku XVI następuje modernizacja i rozbudowa zamku które są wynikiem pożarów w roku 1519 i 1591. Zarządzający nim starostowie wznoszą nowe budynki oraz przebudowują bramę dostosowując ją do użycia broni palnej. Wjazd do zamku wiedzie przez ufortyfikowane przedzamcze z własną murowaną wieżą bramną. W roku 1657 wycofujący się z Kruszwicy Szwedzi palą zamek. Od tego momentu pozostaje ruiną wykorzystywaną jako miejsce darmowego materiału budowlanego. Na początku XIX wieku grożąca zawaleniem wieża zostaje podmurowana. W tym okresie prawdopodobnie powstaje romantyczna legenda o Popielu. Następuje wzrost zainteresowania starym zamkiem. W roku 1896 wzmocniona i pozbawiona krenelażu wieża zostaje udostępniona do zwiedzania.
Obecnie ruiny królewskiego zamku znajdują się na półwyspie jeziora Gopło. Prócz 32 metrowej wieży zachowały się niewielkie przylegające do niej fragmenty murów oraz fundamenty domu mieszkalnego. Po przeprowadzonej w latach 50-tych konserwacji wieża jest udostępniona turystom. Z jej szczytu roztacza się wspaniały widok na jezioro Gopło i nizinę kujawską. Z powodu wspomnianej legendy jest miejscem licznych wycieczek.
