Zamek w Ełku
Pierwsza wzmianka źródłowa o miejscowości Ełk pochodzi z roku 1390. Istnieją przypuszczenia, że już wcześniej istniał tu jaćwieski gród położony na wyspie w przesmyku jeziora. Miał on zostać zniszczony w czasie jednej z rejz krzyżackich na te tereny. Dotychczasowe badania archeologiczne nie potwierdziły jednak tej hipotezy. Pod koniec XIV wieku kontur Bałgi Ulrich von Jungingen wzniósł na przesmyku niewielką strażnicę strzegącą wschodnich granic państwa zakonnego. Teren dzisiejszej wyspy zamkowej w średniowieczu wyglądał trochę inaczej. Było to kilka wysepek i łach połączonych płyciznami. Na kulminacji wyspy 3m ponad poziomem jeziora wzniesiona została czterokondygnacyjna murowana wieża obronno-mieszkalna. Postawiona na kamiennym fundamencie miała plan prostokąta o wymiarach 12x16m. Parter i pierwsze piętro zbudowano z kamienia i cegły, wyższe kondygnacje tylko z cegły. Zwieńczona była wysokim stromym dachem, a o jej obronnym charakterze świadczyły mury mające 1,9m grubości. Od reszty wyspy wieżę oddzielono kilkumetrowej szerokości fosą. We wschodniej części wyspy powstało niewielkie otoczone palisadą podzamcze. Połączenie z brzegami jeziora zapewniały dwa długie drewniane mosty.
W czasie wojny trzynastoletniej 1454-66 zamek w Ełku został zniszczony. Jego odbudowa i rozbudowa nastąpiła dopiero pod koniec wieku XV. W jej wyniku typowo obronna strażnica została przekształcona w rezydencję. Od północy do wieży dobudowano ryzalit. Na drugim piętrze wieży powstała reprezentacyjna sala posiadająca duże okna oraz ozdobny kominek. W jednym z pomieszczeń wieży umieszczono zamkową kaplicę. Wnętrza otynkowano i ozdobiono malowidłami. Wejścia posiadały kamienne portale a okna kamienne obramienia. Ozdobione zostały także elewacje zewnętrzne. Budynek wieńczył spadzisty dach oraz ozdobne szczyty. Rozbudowane zostało zamkowe podzamcze. Wzniesiono dwukondygnacyjny murowany budynek nakryty jak wieża dwuspadowym dachem. Lustracje z tego okresu wspominają o browarze i piekarni. Pozostała zabudowa gospodarcza nadal była drewniana. Na małych wysepkach zbudowano wieże obronne strzegące mostów prowadzących na wyspę.
W roku 1520 wojska mazowieckie w sile około 2000 żołnierzy próbowały zdobyć zamek w Ełku. Mazowszanie z marszu przystąpili do szturmu próbując zająć most wschodni. Udaremnił im to kontratak obrońców, w wyniku którego Mazowszanie ponieśli spore straty oraz utracili działo mające pomóc w szturmie. Ponowiony kilka dni później atak także nie zakończył się sukcesem i mazowieckie wojska wycofały się spod Ełku. Te wydarzenia były ostatnimi, w których wykorzystano militarne walory zamku.
W roku 1525 nastąpiła sekularyzacja Zakonu Krzyżackiego. Powstało świeckie księstwo tzw. Prusy Książęce będące lennikiem monarchii Jagiellonów. Zamek stał się siedzibą książęcego starosty. Pierwszym znanym starostą rezydującym na zamku w Ełku był Krzysztof von Zedwiz. Nowe funkcje spowodowały, że dawna krzyżacka warownia zupełnie utraciła cechy obronne i została przekształcona w pałac. Na początku XVII w. budynek zamku powiększono o 1/3. Dawna wschodnia ściana wieży stała się ścianą działową. Obniżono go o około 2m i nakryto nowym dachem ze schodkowymi szczytami. Zmieniono układ kondygnacji co spowodowało konieczność wybicia nowych otworów okiennych i drzwiowych. Od południa dostawiono do budynku loggię. Najbardziej reprezentacyjna była fasada północna. Flankowały ją dwa ryzality z symetrycznymi schodami prowadzącymi na ich pierwsze piętra. Pomiędzy nimi znajdowało się główne wejście ozdobione portalem. Nad fosą oddzielającą zamek od pozostałej części wyspy przerzucono kamienny most. W tym czasie zmieniono także wygląd wyspy, którą powiększono o sąsiednie wysepki i płycizny. Wzdłuż jej płn. i wsch. brzegu postawiono murowane budynki gospodarcze połączone murem obwodowym ze strzelnicami. Na wyspę prowadziły dwa zwodzone mosty z dwoma strażnicami i bramami.
Na początku XIX wieku zamek przestał być siedzibą władz. Rozebrano mur obronny, zmianie uległ układ zamkowej zabudowy ze zwartego na liniowy usytuowany wzdłuż drogi przebiegającej przez wyspę i łączącej oba brzegi jeziora. W roku 1815 w zamek stał się siedzibą sądu. Niestety w roku 1833 budynek spłonął. Nową siedzibę sądu wybudowano w mieście, a niszczejący zamek postanowiono zaadaptować na więzienie. W 1888 r. w miejscu dawnego średniowiecznego budynku na podzamczu zbudowano gmach więzienia. Wyremontowany został także budynek zamku. Obniżono go o 1m i nakryto nowym dachem. Zasypano dawną fosę, a całość otoczono murem z wieżyczkami strażniczymi. Więzienie funkcjonowało do roku 1976.
W latach 80-tych XX wieku rozpoczęto remont zamku w Ełku celem przekształcenia go w muzeum. Brak środków spowodował przerwanie prac, co doprowadziło do trwającej wiele lat dewastacji obiektu. Dopiero w roku 2010 zamkowe zabudowania sprzedano prywatnemu inwestorowi. Po rewitalizacji Zamkowa Wyspa ma pełnić funkcje hotelarsko-rekreacyjne. Planowane jest odtworzenie fosy i mostu oraz dziedzińca przed zamkiem.
