Zamek w Baranowie Sandomierskim
Na nizinnym terenie starorzecza Wisły, na jej prawym brzegu około 15 kilometrów od Tarnobrzegu, znajduje się miejscowość Baranów Sandomierski. Główną jej atrakcją jest położony na płn-zach od miasta wspaniale zachowany renesansowy zamek. Stanowi on jeden z najcenniejszych zabytków budownictwa świeckiego z czasów Odrodzenia w Polsce.
Już w XV wieku w miejscu dzisiejszego zamku znajdował się obronny dwór należący do rycerskiej rodziny herbu Grzymała. Od nazwy miejscowości przyjęli oni nazwisko Baranowscy. Pod koniec XV wieku majątek staje się własnością Kurozwęckich herbu Poraj. Po śmierci starosty krzepickiego i wieluńskiego Stanisława Krozwęckiego jego córka Barbara, wychodzi za mąż za Andrzeja Górkę wnosząc w posagu Baranów. W roku 1569 Stanisław Górka sprzedaje rodzinny majątek staroście radziejowskiemu Rafałowi Leszczyńskiemu. Nowy właściciel wywodzący się z bogatej wielkopolskiej szlachty, przekazał dobra baranowskie swemu młodszemu synowi Andrzejowi.
Zaraz po kupnie Leszczyńscy przystępują do wznoszenia okazałej rezydencji na miejscu wcześniejszego dworu. Andrzej kończy rozpoczętą przez ojca budowę czyniąc z Baranowa swą główną siedzibę. Założony na planie prostokąta baranowski zamek, posiadał trzy skrzydła mieszkalne, które otaczały wewnętrzny dziedziniec od południa zamknięty przez ścianę parawanową. Pośrodku jej elewacji frontowej znajdowała się wysunięta prostokątna wieża. W jej dolnej kondygnacji mieściła się główna brama prowadząca do zamku. Z uwagi na częste wylewy Wisły, poziom dziedzińca był około 3 metry ponad poziomem terenu otaczającego zamek. Zwartą bryłę budowli ożywiały cztery narożne baszty zwieńczone hełmami oraz renesansowa attyka elewacji frontowej. Dziedziniec wzdłuż skrzydła wschodniego i zachodniego oraz ściany południowej został otoczony przez dwukondygnacyjne arkadowe krużganki. Wzniesiona budowla miała charakter bardziej reprezentacyjny niż obronny. Świadczą o tym strzelnice umieszczone jedynie w wieży wejściowej oraz w przyziemiu poniżej dziedzińca.
Niepewna sytuacja polityczna w Rzeczpospolitej jaka panowała na początku wieku XVII spowodowała, że będący wtedy właścicielem Baranowa Rafał Leszczyński przystąpił do budowy umocnień wokół zamku. Rezydencja zostaje otoczona fortyfikacjami bastionowymi o narysie czworobocznym, jednymi z największych jakie powstały w Małopolsce. Unikając kataklizmów rozbudowywany i upiększany Baranów pozostaje w rękach Leszczyńskich do roku 1677, kiedy to zostaje sprzedany wojewodzie bełzkiemu księciu Dymitrowi Jerzemu Wiśniowieckiemu.
Po śmierci księcia w roku 1682 jego druga żona Teofila, wychodzi za mąż za księcia Józefa Karola Lubomirskiego koniuszego koronnego, późniejszego marszałka wielkiego koronnego. Na zlecenie nowego właściciela jego nadworny architekt Tylman z Gameren, przystąpił do częściowej przebudowy zamku. Dotyczyło to głównie zachodniego skrzydła oraz elewacji. W rękach Lubomirskich zamek był do roku 1720, a następnie stanowił własność wielu magnackich rodów: Sanguszków, Małachowskich, Potockich. Od roku 1795 baranowskie dobra należą do Krasickich, którzy odnawiają zamek. Powiększają założoną jeszcze przez Leszczyńskich bibliotekę oraz gromadzą wiele dzieł sztuki. Gościem zamku jest biskup Ignacy Krasicki.
Dnia 24 września wybucha pożar, który niszczy zamkowe wnętrza wraz z biblioteką umieszczoną w jednej z baszt. Krasiccy przystępują do odbudowy, ale brak funduszy nie pozwala przywrócić zamku do dawnej świetności. Podupadły i zdewastowany obiekt kupuje na licytacji Feliks Dolański w roku 1867. Jego następca Stanisław Karol Dolański przystępuje do odbudowy zamku. Mimo kolejnego pożaru w 1898 Baranów jest zamieszkiwany aż do drugiej wojny światowej. Jego ostatnim właścicielem był Roman Dolański.
Zniszczony i mocno zdewastowany podczas działań wojennych, zamek przeszedł na własność Skarbu Państwa. W roku 1968 zostaje przekazany powstałemu nieopodal Kombinatowi Siarkowemu. W odrestaurowanych wnętrzach urządzone zostaje muzeum i pomieszczenia reprezentacyjne kombinatu. W roku 1997 nowym właścicielem zamku zostaje Agencja Rozwoju Przemysłu.
Obecny wygląd zamku niewiele zmienił się od czasów jego fundatorów Leszczyńskich. Przyczyniły się do tego, między innymi częste zmiany właścicieli w XVIII wieku. Otoczony parkiem odnowiony i zadbany nazywany „małym Wawelem” zamek, sprawia imponujące wrażenie. Na szczególna uwagę zasługuje dziedziniec otoczony dwukondygnacyjnymi arkadowymi krużgankami oraz bogata ornamentyka. Zachowany w Baranowie zamek jest przykładem rodowej siedziby magnackiej jakie zaczęły powstawać w czasach renesansu.
