Zamek w Świeciu
W widłach rzek Wisły i Wdy znajdują się ruiny krzyżackiego zamku jednej z nielicznych wodnych fortec średniowiecznej Europy. Według tradycji został wzniesiony na miejscu pomorskiego grodu księcia Świętopełka II Wielkiego. Przeprowadzone jednak badania archeologiczne nie potwierdziły tej hipotezy.
W roku 1308 Krzyżacy zajmują Gdańsk i posuwając się wzdłuż Wisły podchodzą pod Świecie. Po oblężeniu w 1309 gród zostaje zdobyty i zniszczony. We wrześniu 1317 zostało utworzone oddzielne komturstwo świeckie którego pierwszym komturem został Dietrich von Lichtenhain. Około roku 1335 Krzyżacy przystępują do budowy zamku. Usytuowany na klinie stworzonym przez Wisłę i wpadającą do niej Wdę został wzniesiony z cegły na planie regularnego kwadratu o boku 50 metrów. Posiadał cztery skrzydła tworzące wewnętrzny dziedziniec i cztery narożne baszty wyznaczające kierunki świata. Wokół zamku znajdował się blisko metrowej grubości mur. Między budynkiem zamku a murem pozostawiono 8 metrową wolną przestrzeń wykorzystywaną do ćwiczeń wojskowych i turniejów.
Najbardziej okazałym budynkiem zamku było trzykondygnacyjne skrzydło północne. Na jego piętrze mieściła się kaplica oraz kapitularz. W pozostałych skrzydłach znajdowały się pomieszczenia mieszkalne i gospodarcze. W narożniku płn-wsch znajdowała się największa z zamkowych wież. Stanowiła wzmocnienie bramy wjazdowej i jednocześnie była punktem ostatniej obrony. Zbudowana została na planie koła o średnicy 10,24 metra a jej ceglane mury miały 3 metry grubości. Główne i jedyne wejście do niej usytuowane było na wysokości 13 metrów i połączone było mostem zwodzonym z gankiem strażniczym. Poniżej wejścia do wieży znajdowała się pozbawiona schodów studnia wykorzystywana jako więzienie. Natomiast powyżej znajdowały się stanowiska strażnicze i obronne. Prowadziły do nich spiralne schody umieszczone w grubości muru. Szczyt wieży tak jak i pozostałych był pokryty stożkowym dachem z dachówkami.
Zamek ze wszystkich stron otoczony był wodą. W tym celu Krzyżacy zmienili koryto rzeki Wdy kierując jej wody wzdłuż północnych murów zamku oraz sztucznym przekopem połączyli ją z Wisłą. Obok zamku nazywanego wysokim powstało podzamcze nazywane zamkiem niskim oddzielone murowaną fosą. Zastosowanie tego typu obrony wodnej stanowiło wyjątek w państwie zakonnym i nadało zamkowi w Świeciu określenie „wodny”.
Po przegranej przez Zakon bitwie na polach Grunwaldu wojska Jagiełły zajęły 7 sierpnia 1410 miasto Świecie lecz nie zdołały zdobyć zamku. W 1411 na mocy zawartego w Toruniu pokoju Polska odzyskuje Ziemię Dobrzyńską i Żmudź lecz całe Pomorze zostaje w rękach Krzyżaków. W roku 1440 powstaje Związek Pruski którego członkowie wypowiadają posłuszeństwo wielkiemu mistrzowi Ludwikowi von Erlichschausen i w 1454 wzniecają zbrojne powstanie. Już w lutym zdobywają zamek w Świeciu i oddają się w opiekę królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi. Wybucha wojna zwana trzynastoletnią. W lipcu 1455 Krzyżacy szturmem zdobywają i niszczą miasto Świecie. Sam zamek jednak udaje im się zająć dopiero w listopadzie 1460. Ponieważ zajęcie przez Krzyżaków Świecia stanowiło zagrożenie dla żeglugi po Wiśle i handlu miasto Toruń opłacało zaciężnych żołnierzy którzy wraz z oddziałami polskimi przystąpili do oblężenia zamku. Dzięki podkopowi wdarli się na teren warowni i głodem zmusili ukrytych w wieży nieprzyjaciół do poddania się. W roku 1466 pomiędzy Polską a Zakonem został zawarty tzw. II pokój toruński na mocy którego Świecie stało się miastem królewskim należącym do województwa pomorskiego.
W zamian za zasługi w walce z Zakonem król Kazimierz Jagiellończyk przyznał miastu Toruń połowę poborów świeckich. Pomimo że zamek był siedzibą starosty magistrat w Toruniu utrzymywał oddział wojska stanowiący jego załogę. Po wykupieniu przez króla Zygmunta Starego zastawionej połowy Świecia starostą został przedstawiciel możnego rodu pomorskiej szlachty Jerzy Konopacki. Jego syn około roku 1550 dokonał przebudowy zamku w stylu renesansowym. Zmieniono przeznaczenie niektórych pomieszczeń oraz wygląd zewnętrzny budynków.
Rok 1655 to okres „potopu”. Świecie zajęły oddziały szwedzkie pod dowództwem generała Henryka Horna. Zrujnowany i spalony przez Szwedów zamek już nigdy nie odzyskał dawnej świetności. Wypalone zamkowe mury szybko popadały w ruinę. Do roku 1772 starostwo świeckie należało do rodziny Jabłonowskich a następnie znalazło się pod zaborem pruskim. Decyzją króla Fryderyka II przystąpiono do rozbiórki zamku w celu pozyskania materiału budowlanego. Rozebrano skrzydło zachodnie oraz podmyte przez powódź skrzydło południowe. Dopiero w XIX wieku cesarz Fryderyk Wilhelm IV kazał wstrzymać rozbiórkę i przeprowadzić rekonstrukcję zamku. Podczas odnawiania głównej wieży wybito u jej podstawy wejście i dobudowano drewniane schody.
Po drugiej wojnie światowej pierwsze prace konserwatorskie w pozbawionym opieki zamku podjęto w roku 1970. Obecnie jedynymi pozostałościami po potężnej niegdyś krzyżackiej warowni jest odnowione reprezentacyjne niegdyś skrzydło północne oraz piwnice skrzydła wschodniego. W dobrym stanie jest także wieża główna licząca prawie 35 metrów wysokości. Zwieńczona krenelażem wspartym na szesnastu machikułach efekt przebudowy z roku 1561 jest najbardziej charakterystycznym elementem architektonicznym zamku. Zachowany w Świeciu zamek jest przykładem obiektów warownych które były wznoszone na Zachodzie Europy w czasie jego powstania a których rozwiązania obronne nie są spotykane na naszym terenie.
